Geguritan Gde Upeksa

Saking Wikipédia
Gaguritan Gdé Upéksa
Aran liyanangaguritan·gdhehupekṣa
SorohSusastra
Kawedar kapertama ringBugbug, Karangasem, Karangasem
Basa(-basa)Basa Kawi
Ukuran40 cm x 3,5 cm
FormatGaguritan
AksaraAksara Bali
Ngranjing Koleksi ringKapustakaan Kantor Dokuméntasi Budaya Bali
Klasifikasi Gedong KirtyaItihasa

Geguritan Gde Upéksa inggih punika silih tunggil puisi tradisional sané wénten ring Bali. Geguritan punika kasurat olih I Wayan Tegeg tur puput kasurat ring 13 Mèi 1914. Geguritan puniki madaging tigang carita sané kacaritayang olih tokohnyané.[1]

Carita[uah | uah wit]

Geguritan Gdé Upèksa nyaritayang indik Gdé Upéksa sané madué pianak kalih, inggih punika Madé Mudita miwah Luh Karuni. Kacritayang Gdé Upéksa dados petani sané sawai-wai makarya ring carik. Madé Mudita taler Luh Karuni anteng ngwantu bapannyané sareng ka carik. Kacritayang sasampun rauh saking carik, Gdé Upéksa sareng pianaknyané ngetis ring malun umahné. Raris Madé Mudita nunas mangda bapannyané nyaritayang satua-satua sané prasida ngicénin ajah-ajahan. Nika mawinan krana Madé Mudita miwah Luh Karuni seneng mlajahin sastra. Gdé Upéksa seneng nyingakin pianaknyané anteng malajah. Raris ia nyaritayang indik satua Balé Adat, Gdé Murka, miwah Prabhu Danawapati. Ritatkala nyatuayang katigang satua punika, alit-alitnyané matakén indik suksma saking satua punika. Madé Mudita miwah Luh Karuni taler maosang sareng bapannyané, indik parilaksana becik sané dados karesepang ring raganné. Lianan saking puniki, geguritan puniki taler nyaritayang indik, Pekak Dalang sané ngicénin satua majeng ring Madé Mudita miwah Luh Karuni. Makakalih alit-alit punika seneng miragiang satua saking Gdé Upéksa tur Pekak Dalang krana akéh molihang ajah-ajahan sané becik.

Carita Balé Adat[uah | uah wit]

Ring geguritan puniki wénten carita indik Balé Adat. Carita puniki nyaritayang indik tampul, sunduk, raab, tali, iga-iga miwah sendi sané sedek mauyutan. Makasami pahan punika kayun dados prabhu ring wangunan punika. Makasami saling ngrasa ragannyané pinih agung tur pinih maguna, sané ngranayang prasida dados prabhu. Nanging makasami saling nyakitin pahan sané lianan nganggén raos sané kasar-kasar sané ngranayang sakit ati. Kacritayang I Sendi prasida nguningayang majeng ring timpal-timpalnyané indik nénten dados nyakitin timpal lianan. Iraga nénten dados ngaku-ngaku pinih agung tur maguna, krana makasami pahan iriki madué kawigunan soang-soang. Yéning makasami pahan punika saling raket, nika ngawinang wangunan punika pacang kuat tur jegjeg. Pahan lianan sané miragi punika nénten malih mauyutan.

Carita Gdé Murka[uah | uah wit]

Ring geguritan puniki taler wénten carita indik Balé Adat. Carita puniki nyaritayang indik Gdé Murka sané sugih pesan. Nanging ia nenten kayun antuk nganggén kasugihannyané, ia seneng nunas majeng ring pisagannyané. Gdé Murka madué putra asiki sané mawasta I Mayus. I Mayus punika kamanjaang olih bapannyané, nika mawinang ia nénten uning indik makasami. Kacritayang Gdé Murka ngalahin padem, nika mawinan pianaknyané pulang-paling. Krana I Mayus nénten uning indik kauripan. Raris ia ngalahin kasugihan bapannyané tur ngranjing ka alasé. Irika ia matemu sareng Luh Kantrungan. Luh Kantrungan madué pianak mawasta Luh Sekar. I Mayus raris meneng irika. Ritatkala katakénin indik wastanyanné I Mayus nénten prasida nyaurin krana ia belog. Nika mawinan Luh Kantrungan paling tur nguwah wastannyané I Mayus dados I Belog. Kacritayang Luh Kantrungan ngorahin I Mayus mangda prasida ngangonang bébék miwah sampi. Nanging krana belog, ia stata iwang. Nika mawinan Luh Kantrungan sebet. Salanturnyané kacritayang indik I Belog sané ngantén sareng Luh Sekar. Krana ia belog, ia ngurung Luh Sekar sawiréh ia jerih Luh Sekar pacang kaambil sareng anak sané lianan. Nika mawinan Luh Sekar inguh tur ulung katepén kendi. Nika ngawinang Luh Sekar mati. I Belog sané nénten uning indik anak mati, nénten uning indik kurenané sané sampun padem. Raris Luh Kantrungan sané uning indik puniki sebet sapisan-pisan. Lantas ia ngorahin I Belog nanem Luh Sekar. Sasampun I Belog nanem Luh Sekar, ia marasa awakné pengit mabo bangké. Raris ia mapikayun ngrasa awaknyané sampun padem, tur macelep ka song setrané ngantos padem.

Carita Prabhu Danawapati[uah | uah wit]

Ring geguritan puniki taler wénten carita indik Carita Prabhu Danawapati. Carita puniki nyaritayang indik Prabhu Danawapati sanė ketah kasaktiannyanė. Nanging dané durung madué anak alit, nika mawinan dané ngalahin sané kagelahang antuk matapa ring wana. Dané nunas ica mangda kaicénin pianak. Raris kacritayang dané madué pianak istri sané mawasta Déwi Padhamsari. Pianaknyané punika ayu pesan. Raris dané sareng pianaknyané meneng ring puri. Kacritayang Déwi Padhamsari seneng sareng Arjuna. Dané nunas mangda ajinnyané lédang ngrereh Arjuna. Prabhu Danawapati raris ngrereh Arjuna tur kabakta ka puri, pacang kaicénin ka putrinnyané. Déwi Padhamsari seneng pisan tur Arjuna taler seneng sareng Déwi Padhamsari. Arjuna raris sareng meneng irika. Kacritayang kulawarga saking Arjuna nénten uning ring genah Arjuna meneng. Nika mawinan makasami nyamannyané ngrereh Arjuna ring wewengkon irika. Sang Bima raris prasida matemu sareng Arjuna ring puri punika. Raris kacritayang makasami perang. Ring pamuput carita, kacritayang Arjuna sareng Déwi Padhamsari mawiwaha.

Pustaka[uah | uah wit]

  1. "Gaguritan Gde Upeksa - Palm Leaf Wiki". palmleaf.org. Kaaksés 2022-03-12.