Krajaan Buléléng

Saking Wikipédia
Krajaan Buléléng
Den Bukit
1660–1848
Lokasi Krajaan Buléléng
Wawidangan Buléléng warsa 1938 sane mangkin dados Kabupatén Buléléng ring Propinsi Bali[1]
Ibu kota Singaraja
Basa Bali
Agama Hindu
Wentuk pamrentahan Monarki Kerajaan
Babad
 -  Didirikan 1660
 -  Perang Bali II 1848
Pendahulu
Pengganti
Gélgél
Indonésia

Krajaan Buléléng inggih punika silih sinunggil krajaan ring Bali sané magenah ring sisi kalér, kaadegang sawatara patengahan abad ka-17 miwah kakuasain olih Welanda daweg warsa 1849. Krajaan puniki kawangun olih I Gusti Anglurah Panji Sakti antuk cara ngasikiang sajebag wawengkon ring Bali Kalér sané sadurungné kaloktah antuk parinama "Dén Bukit". Sesampun kamahardikaan Républik Indonésia, Krajaan Buléléng mastatus dados Wawidangan Tingkat II Buléléng.

Lelintihan[uah | uah wit]

Pamahbah[uah | uah wit]

Krajaan Buléléng kaadegang duk warsa 1660 ring sisi kalér Pulo Baliné, krajaan puniki kaadegang olih I Gusti Anglurah Panji Sakti, punika oka saking Dalem Sagening saking trah prami Ni Luh Pasek. Ida sadurungné kaperéntah mangda nyeneng ring désa asal biang ipun ring wawengkon "Dén Bukit", sané mawasta Désa Panji. Ida kagingsirang kasarengin kalih kris pusaka "Ki Tunjungtutur" miwah "Ki Semang" santukan madué prabawa sané katakunin prasida ngaranayang yuda semeton. Kapertama ida ngasikiang samian wawengkon Dén Bukit ring sor ida, sareng prajurit ipun sané mapuspata "Taruna Goak", para prajurit punika nénten je mabekel sanjata tradisional kémanten, sakéwanten wénten bedil, santukan punika para prajurit punika kaloktah kuat. Ring aab jayané, Krajan Buléléng jimbar ipun saking Buléléng ngantos Jembrana, Banyuwangi lan Pasuruan.[2]

Parinama Buléléng punika mawit saking entikan mawasta Buléléng sané akéh mentik ring wawidangan krajan ipun.[3] Ki Gusti Panji Sakti punika pangadeg saking wangsa krajaan Buléléng utawi kasengguh Semarapura. Panji Sakti dados silih tunggil tokoh sinarengan I Gusti Ngurah Sidemen miwah Kiayi Jambé Pulé ring parebutan Gélgél sané kakuasain olih Maruthi lami ipun sawatara 35 warsa. Panji Sakti kagentosin oka nyané mawasta Gusti Panji Danurdrstra miwah salanturné kagentosin olih Gusti Nyoman Oka. Gusti Nyoman Oka kagentosin okan nyané mawasta Gusti Jelantik Sastra. Ring duk warsa 1780, Gusti Jelantik Sastra séda kagentosin olih okan ipun Gusti Madé Jelantik.[4]

Wangsa Karangasem[uah | uah wit]

Pagentosan Gusti Nyoman Oka olih putra ipun ngaranayang kajuritan ring jero riantara Gusti Madé Jelantik sareng misan ipun Gusti Nyoman Penarungan. Ring kemelut punika, Raja Karangasem Gusti Gedé Karangasem nyerbu Buléléng miwah munggahang Gusti Nyoman Penarungan dados Raja. Sakéwanten nénten suwé, salanturné Raja Karangasem munggahang Gusti Nengah Bengkel (Gusti Nyoman Jelantik) dados wakil krajan Karangasem ring Buléléng.

Sesampun petang warsa Gusti Nengah Bengkel manados wakil Raja Karangasem ring Buléléng, sapunika Raja Karangasem munggahang Gusti Gdé Ngurah Karangasem, satunggil putra saking Puri Karangasem manados Raja Buléléng antuk Gusti Nyoman Jelantik dados Patih Agung. Ring pameréntahan wangsa Karangasem puniki, satunggil puri anyar kawangun antuk parinama Puri Singaraja.[5][4] Ring aab pameréntahan Gusti Gdé Ngurah Karangasem, Buléléng ngajimbarang wawidangan ipun ngantos Jembrana, sané sadurungné kakuasain krajaan Mengwi. Silih tunggil cara ipun ngeranjing punika nindak wong Bugis ring Loloan. Ring duk warsa 1808, Raja Buléléng Gusti Gdé Ngurah Karangasem sampun minguasain Jembrana, miwah salanturné minguasain Banyuwangi ring duk warsa 1814. Paindikan punika ngaranayang pawalesan saking Inggris (Raffles) antuk ngirim prajurit nuju Buléléng ring warsa 1814-1815. Utsaha puniki ngaranayang palawanan saking Raja-raja ring Bali antuk ngirim wantuan nuju krajaan Buléléng. Sapunika prajurit Inggris budal saking Buléléng.

Duk warsa 1816 Raja Buléléng ngirim utusan nuju Batavia antuk nunas wantuan beras krana daweg punika akéh bangket nénten ngasilang sawireng wénten letusan Gunung Tambora ring Sumbawa (1815). Pameréntah Hindia Welanda ngirim 30 koyang beras. Duk warsa 1817, Pameréntah Hindia Welanda ngirim utusan van de Broek mangda Raja Buléléng antuk nganggihang palugran paadolan. Sakéwanten utusan punika mawali nuju Batavia ring duk warsa 1818 tanpa asil. Ring duk warsa 1818 wénten pamberontakan saking Gusti Ngurah Jembrana antuk ngalepasang déwék saking kakuasaan Buléléng. Pamberontakan punika ngardi Jembrana manados krajaan sané mahardika. Sakéwanten nénten je suwé ring duk warsa 1821, Raja anyar Buléléng Gusti Madé Pahang nyerbu Jembrana miwah minguasain malih Jembrana nganti duk warsa 1849.[4]

Hak Tawan Karang[uah | uah wit]

Buleleng sampun suwé masawitra paadolan sareng Singapura, Malaya. Catetan ring laporan Welanda nganikayang daweg warsa 1835 sampun masandar jukung-jukung Mandar ring Labuhan Patemon, Temukus, Buléléng miwah Sangsit sané makta candu, wesi miwah kain. Krana hubungan paadolan sareng Singapura sané kakuasain Inggris ngamanahang Pameréntah Hindia Welanda ngamunggahang pingaruh politikné ring Bali. Ring tahun 1841, kamargiang pajanjian riantara Komisaris Huskus Koopman sareng Raja Karangasem, Raja Buléléng dan Déwa Agung Klungkung, mangda pameréntah Hindia Welanda madué pingaruh politik punika antuk ngamargiang kontrak sareng raja-raja Bali. Kontrak punika madaging: kerajaan ipun dados druén Hindia Welanda (punika kaartosang olih para Krajaan wantah sewalaparta indik unggah ungguh ring pasawitran riantara Bali-Hindia Welanda) miwah majanji nénten ja nyerahang krajaan ipun sareng wangsa liyanan miwah nénten ngadayang pajanjian sareng ipun.

Pameréntah Hindia Belanda nénten ja puas sareng kontrak punika. Pameréntah Hindia Welanda nagihin mangda hak tawan karang kaapusang. Duk warsa 1843, Huskus Koopman prasida maasil ngamargiang kontrak pangapusan awig-awig tawan karang sareng Buléléng, yadiastun sampun wénten kontrak pangapusan hak tawan karang, sakéwanten ring lapangan kantun wénten paristiwa pamargian Hak Tawan Karang sané kamargiang olih para panjak krajaan Buléléng. Santukan punika Pameréntah Hindia Welanda ngirim utusan Komisaris Mayor nuju Buléléng ring warsa 1845. Ring paruman sareng Raja tur Patih Agung I Gusti Ketut Jelantik, Komisaris Mayor nénten prasida nunas Raja ngesahang kontrak sareng Huskus Koopman ring warsa 1841 miwah 1843.

Uwug Buléléng[uah | uah wit]

Labuhan Buléléng

Kagagalan paruman sareng Raja Buleleng ngardi Welanda mataki-taki pacang nyerang Buléléng miwah Karangasem. Daweg Juni 1846, armada perang miwah balayuda Welanda sampun nganti pasisi Buléléng. Komisaris Mayor ngicain ultimatum majeng Raja Buléléng sakirangné tigang rahina patut wénten cawisan saking Raja Buléléng. Raja Buléléng nunas galah mangda ngamargiang paruman sareng Déwa Agung ring Klungkung. Sakéwanten pinunasan Raja punika nénten kaica olih Komisaris Mayor. Ring tanggal 28 Juni 1846, Welanda ngamargiang serangan nuju kota Singaraja, puri raja Buléléng karusak tur kota punika prasida kakuasain arahina, santukan Raja sampun magingsir nuju Jagaraga. Daweg Juli 1846, Raja Buléléng miwah Raja Karangasem ngalingga tanganin pajanjian sareng Komisaris Mayor. Daging pajanjian ipun pateh sareng pajanjian ring warsa 1841 miwah 1843. Ring pajanjian anyar punika taler kaatur indik pampasan perang sané patut katawur makakalin krajaan majeng Welanda. Ring warsa 1846, Gubernur Jénderal Rochussen ngarauhin Buléléng antuk ngarayaang jayanti punika, kawangun partahanan ring labuhan Buléléng.

Patih Agung I Gusti Jelantik nénten lugra nyerah antuk nyusun partahanan ring Jagaraga. Bénténg sané wénten ring jero daratan doh saking pasisi, sapunika nénten ja pacang keni bedil meriam Welanda. Bénténg madaging sanjata api miwah meriam lila sané karauhang saking Singapura. Ring Séptémber 1846, wénten kapal karam ring pasisi Lirang Buléléng lan pasisi Kusamba Klungkung, daweg nika keni hak tawan karang olih para kramané irika. Punika maartos kontrak politik sané kakaryanin sadurungné boya ja kamargiang tur karesepin olih Raja-raja ring Bali. Gubernur Jénderal Hindia Belanda sané nguningin paindikan punika ngamedalang ultimatum majeng Raja Buléléng, Raja Karangasem miwah Déwa Agung Klungkung, mangda nguliang rampasan punika tur nawur napi sané sampun kajanjiang sadurungné. Ring warsa 1848, kadi pati ambeng tur nénten ja ngaresepin ring manah para raja tur para panjak ipun, indik hak tawan karang sampun kaptiang olih pameréntah Kolonial, sapunika duka ring manah nguningin sané kacumpu sinarengan nénten mamargi, Hindia nganikayang yuda majeng makatiga krajaan: Buléléng, Karangasem miwah Klungkung. Pasukan Belanda malabuh ring Sangsit miwaj minguasain Bungkulan. Saking Bungkulan, pasukan Belanda mamargi nuju Jagaraga. Perlawanan sengit kamargian Jagaraga. Pungkurné Belanda makirig nuju Sangsit. Selanturné krana kaon, para prajurité munggahin kapal ngabudalin Sangsit. Agrési militer katiga kamargiang Hindia Belanda rikala April 1849. Pamabahné mamargi saking Singaraja nuju Sangsit. Sakéwanten sadurungné wénten paruman riantara Jénderal Michiels sareng Raja Karangasem miwah I Gusti Jelantik ring Singaraja tur sané salanturné Sangsit. Paruman punika nénten ngasilang napi. Pasukan Hindia Belanda nyerang malih Bénténg Jagaraga ring tanggal 15 April. 1849. Sesampun patempuran sané sengit, bénjangné bénténg Jagaraga kakuasain olih Belanda. Raja Karangasem lan Gusti Jelantik makirig nuju wawengkon Batur. Sakéwanten nénten suwé krana Krajaan Bangli ngambil paindikan punika antuk nyerang tur minguasain Batur. Salanturné para prajurité ngungsi nuju Karangasem. Bénténg Jagaraga kapralina tur Pameréntah Hindia Belanda munggahang Gusti Madé Rai dados Punggawa sané sauntara magenah ring ring Sangsit. Kakuasaan krajaan Buléléng ring Jembrana taler puput antuk munggahné Gusti Alit Gentuh dados Raja Jembrana sané anyar.[4]

Lis Raja Buléléng[uah | uah wit]

Puniki lis raja-raja sané ngamong ring Krajaan Buléléng:

Wangsa Panji Sakti (1660-?)[uah | uah wit]

Wastan
Yusa
Ngawit jabatan
Wesana jabatan
Cutetan
Soroh
Gambar
Gusti Anglurah Panji Sakti
1660 1697/99
Gusti Panji Gede Danudarastra
1697/99 1732 Oka saking Gusti Anglurah Panji Sakti
Gusti Alit Panji
1732 1757/65 Oka saking Gusti Panji Gede Danudarastra
Gusti Ngurah Panji
1757/65 1757/65 Oka saking Gusti Alit Panji
Gusti Ngurah Jelantik
1757/65 1780 Oka saking Gusti Ngurah Panji
Gusti Made Singaraja
1793 ? Keponakan saking Gusti Made Jelantik

Wangsa Karangasem (?-1849)[uah | uah wit]

Wastan
Yusa
Ngawit jabatan
Wesana jabatan
Cutetan
Soroh
Gambar
Anak Agung Rai
? 1806 Oka saking Gusti Gede Ngurah Karangasem
Gusti Gede Karang
1806 1818 Semeton saking Anak Agung Rai
Gusti Gede Ngurah Pahang
1818 1822 Oka saking Gusti Gede Karang
Gusti Made Oka Sori
1822 1825 Oka saking Gusti Gede Karang
Gusti Ngurah Made Karangasem
1825 1849 Keponakan saking Gusti Gede Karang

Wangsa Panji Sakti (1849-Mangkin)[uah | uah wit]

Wastan
Yusa
Ngawit jabatan
Wesana jabatan
Cutetan
Soroh
Gambar
Gusti Made Rahi
1849 1853 Warih saking Gusti Ngurah Panji
Gusti Ketut Jelantik
1854 1872 Warih saking Gusti Ngurah Jelantik
Anak Agung Putu Jelantik
1929 1944 Warih saking Gusti Ngurah Jelantik
Anak Agung Nyoman Panji Tisna
1944 1947 Oka saking Anak Agung Putu Jelantik; Periode Pertama
Anak Agung Ngurah Ketut Jelantik
1947 1950 Semeton saking Anak Agung Nyoman Panji Tisna
Anak Agung Nyoman Panji Tisna
1950 1978 Oka saking Anak Agung Putu Jelantik; Periode Kedua
Anak Agung Ngurah Brawida
2004 2019[6] Cucu saking Anak Agung Nyoman Panji Tisna

Galéri[uah | uah wit]

Pustaka[uah | uah wit]

  1. Perang Bali tahun 1846-1849
  2. Baihaki, Imam (2019-05-27). "Mengenal Sosok I Gusti Anglurah Panji Sakti, Raja Pertama dan Pendiri Kerajaan Buleleng". Kintamani.id (ring Indonesia). Kaaksés 2022-09-20.
  3. "Buléléng Panen Perdana Sumber Pangan Alternatif". bali.bisnis.com (ring Indonesia). 2020-09-29. Kaaksés 2022-09-20.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 admin. "UWUG BULELENG". Puri Kauhan Ubud (ring Indonesia). Kaaksés 2022-11-21.
  5. Media, Kompas Cyber (2021-10-01). "Kerajaan Buleleng: Sejarah, Masa Kejayaan, Keruntuhan, dan Peninggalan Halaman 2". KOMPAS.com (ring Indonesia). Kaaksés 2022-11-22.
  6. "In Memoriam Agung Brawida – Singa Buldog itu Pergi Menjelang HUT Kota Singaraja yang Dicintainya". tatkala.co (ring Inggris). 2019-03-10. Kaaksés 2024-03-07.

Cingak masih[uah | uah wit]

Pranala jaba[uah | uah wit]