Kakawin Aji Palayon

Saking Wikipédia


Kakawin Aji Palayon
Aran liyanankakawin·ᵒajipalayon·
Basa(-basa)Basa Kawi
LakaranLontar
Ukurancm x cm
FormatKakawin
AksaraAksara Bali
Ngranjing Koleksi ringKapustakaan Kantor Dokuméntasi Budaya Bali
Klasifikasi Gedong KirtyaItihasa

Kakawin Aji Palayon inggih punika silih tunggil soroh kakawin sané mawit saking Kasusastraan Bali Purwa wangun tembang, utamannyané Sekar Agung turmaning katah kaanggén ri kalaning upacara PitraYyadnya. Yéning rerehang saking krunanyané, Aji Palayon kakepah dados kalih kruna, inggih punika “Aji” sané maartos kaweruhan utawi /paplajahan” miwah “Palayon (Pa + layuan)” sané maartos sahananing indik layon”. Kadadosannyané saking kruna pawentuknyané, Aji Palayon maartos sahananing kaweruhan sané nganinin indik layon. Salanturnyané, PitraYyadnya nénten wénten sios wantah yadnya sané kaaturang majeng ring Sang maraga Hyang Pitara utawi leluur pinaka lelangit para prati sentana ring jagaté. Kakawin Aji Palayon kasurat mawentuk paiketan carita sané kakepah dados patpat wirama, inggih punika wirama sronca, sardhula wikridita, malini, miwah basanta tilaka. Inggihan carita sané kasurat ring kakawin Aji Palayon nganinin indik pamargin sang maraga atma luwih ngawit wawu medal saking angga sarira kantos polih genah ring suarga loka. Tetujon kakawin punika kawacén ri kalaning upacara Pitra Yadnya inggih punika utsaha nunasicayang atman sang kalayu sekar sumangdané prasida ngamolihang genah turmaning pamargi sané becik nyujur kautaman Ida Sang Hyang Widhi Wasa, tan wénten santulan ring salawas margi.

Daging carita[uah | uah wit]

Aji Palayon pinaka tetuek Sang Atma luih sajeroning nyujur kasunyatan

Carita ring sajeroning kakawin Aji Palayon kakawitin ri kalaning sang maraga atma luwih sampun nepud saking guwungnyané. Sané kabaos guwung, nénten wénten sios wantah angga sarirannyané. Tatkala lepas, Sang Atma rumasa dahating lédang, duaning saking dumun Ida kaiket olih I Panca Indria miwah awidya. Sang Atma raris nyingakin guwungnyané mawentuk sakadi barong marambut ireng ngendih angabar-abar, mawinan Sang Atma tangkejut ajebosan. Sakéwanten Ida digelis mawali éling ring guwungnyané turmaning nampekin guwungnyané sakadi nampekin sang sané dahat karumrum kinasih. Irika raris Sang Atma luih ngaturang parama suksma majeng ring guwungnyané pinaka genah malajah sakantun maurip ring jagaté. Sang Atma nguncarang sembah pamit kapining guwungnyané. Nénten doh saking layon sang kalayu sekar sampun tragia sahananing upakara sajangkepnyané, wénten taler sang sané ngwacén kekidungan, miwah muspa ngregep ngranasika sumangdané Sang Atma ngamolihang genah sané pinih becik manut subha-asubha karmannyané. Ayah-ayahan sané tulus inucap mawinan Sang Atma dahating lédang ring pikayunannyané.

Madasar antuk kalédangan inucap, meled pikayunan Sang Atma jagi mabebaosan majeng ring semeton miwah braya kanti sané wénten irika. Sang Atma nyelang angga sariran silih tunggil sametonnyané pinaka sang sané ngangganin baosnyané. Sang Atma raris mabaos-baos majeng ring makasami ida dané sané rauh. Sang Atma ngaturang suksma majeng ring makasami braya kantinnyané maduluran antuk ngaturang suksma inggian tresna asih sané sampun kapicayang, nunas pangampura sadaweg Sang Atma kantun maurip, turmaning nunas pamargi sané becik majeng ring sang maraga pandita malarapan antuk puja mantra makamiwah sahananing upakara sané katur majeng ring Sang Atma. Wusan punika, Sang Atma raris ngluur turmaning sameton sané kaselang angga sarirannyané nadaksara meneng tan pasuara turmaning paliatannyané doh sawat sakadi nénten ring guminé. Makasami braya kanti sumuyug ngaturang bhakti sumangdané Sang Atma becik-becik mamargi. Sang Atma mawantun rumasa lédang pisan, duaning pasametonan sami dahating tulus ngaturang pangastiti, mawinan sayan dangan turmaning lascarya pamargin Sang Atma nyujur kautaman.

Pamargin Sang Atma luih kalanturang antuk nyujur pamrajan praya mapamit majeng ring Sang Hyang Tiga Sakti, Bhatara Kawitan, miwah Bhatara Hyang Guru. Sang Hyang Sakti, Bhatara Kawitan, miwah Bhatara Hyang Guru ngicénin waranugraha kautaman majeng ring Sang Atma, raris Sang Atma nglungsur pamit miwah nglanturang pamarginnyané nyujur Pura Dalem. Rikalaning ayat jagi manangkil, Sang Atma dahating tangkejut ngatonang panjak-panjak Ida Bhatari Durga, sakadi Kumangmang, Rarégék, Papengka, Kalika, Keteg-Keteg, miwah Bregala nampekin turmaning sayaga pacang nadah Sang Atma. Sang Atma melaib pati purug sangkaning jejehnyané. Irika raris Ida Bhatari Durga nikain panjak-panjak Idané mangda nénten morosin Sang Atma turmaning nikain sumangdané Sang Atma nénten rumasa takut. Risampuné makasami degdeg, Sang Atma raris nampekin buk padan Ida Bhatari Durga kalanturang antuk nguningayang inggian atur-aturan pasemetonannyané sumangdané lédang katerima. Sang Atma taler nglungsur mapamit miwah nunas pamargi sané becik nyujur suargan. Ida Bhatari Durga rumasa lédang pisan miwah ngicénin waranugraha sumangdané becik pamargin Sang Atma kantos ring genah sané katuju.

Sang Atma nglanturang pamargi ngalér kanginan sinambi macecingak miwah kalanguan pisan ring kaasrian tetamanan salawas margi. Sué Ida mamargi, kacaritayang Sang Atma sampun rauh ring tukad Serayu sané toyannyané dahating ening. Irika raris Sang Atma masiram sinambi nglepas lelehnyané, duaning sampun doh mamargi. Sedek iteh masiram, nadaksara Sang Atma dahating tangkejut, sangkaning wénten buaya sané nampekin miwah sampun sayaga pacang nyarap. Sang Atma gelis makecos saking toyan tukadé, duaning tamis-tamis kacegut. Gelis Sang Atma nikain buaya inucap inggian ipun kasujatiannyané wantah arin Sang Atma sané kasarengin embas duk ring marcapada, inggih punika panrestian ari-ari. Wusan mirengang pangandikan Sang Atma, buaya punika raris dahating pranamya turmaning bhakti pisan ring Sang Atma. Raris Sang Atma kagandong ring tundunipun turmaning kaater nyebrangin tukad Serayu. Sang Atma matur suksma pisan majeng ring I Buaya turmaning nglanturang pamarginnyané. Pamargin Sang Atma kalanturang antuk nglintangin wana asri sané dahat ngulangunin. Paksiné masuara saling sautin, makamiwah satoning alasé pada égar pisan macanda sareng sasaménipun. Ring madyaning margi, raris nadaksara kapireng suara sané dahating banter pisan. Nénten sué, raris medal ipun I Raksasa Sirsa sané dahat ngresresin sang sané ngatonang. Matan ipun nelik, angkihan ipun sakadi angin nglinus, macaling rénggah, turmaning tindakan ipun kadirasa ngawinang jagaté magejeran. Sang Atma nénten rumasa takut, raris mamargi nampekin raksasa inucap. Sang Atma antuk raos sané dahating kinasih nikain inggian I Raksasa Sirsa inucap wantah téjan bhagawasa rumaga Ibun Sang Atma. Rikala mirengang panartan Sang Atma, I Raksasa Sirsa dahat kasih majeng ring Sang Atma, duaning sampun uning ring tattwaning kalepasan. I Raksasa Sirsa ngacepang sumangdané becik pamarginnyané Sang Atma kantos ring suargan. Raris I Raksasa Sirsa nepi turmaning ngicénin margi majeng ring Sang Atma.

Sang Atma gelisang mamargi nglintangin bukit. Nadaksara raris Sang Atma kaangsel olih Macan Bang dahating galak, bilih-bilih pacang nadah Sang Atma. Sang Atma raris nampekin I Macan Bang turmaning maosang indik Macan Bang inucap nénten ja wénten tios wantah rah sané sareng-sareng medal ka marcapada duk Sang Atma kaembasang. Raris ikuh Macan Bang inucap égal-égol maka cihna satinut. Macan Bang raris melaib nuju madyaning wana. Nénten doh Sang Atma nglanturang pamargi, raris malih wénten Asu Ireng dahating ageng sampun nyaga Sang Atma. Raris Sang Atma nampekin turmaning nikain kasujatiannyané Asu Ireng inucap wantah semeton marupa yéh nyom sané nyarengin Sang Atma duk embas ring marcapada. Asu inucap nadaksara ngetélang yéh mata turmaning ngacepang Sang Atma sumangdané selamat kantos ring genah tetujon, raris makaon saking margi. Alon-alon Sang Atma nglanturang pamargi. Wénten raris I Kedis Kakelik masuara turmaning makeber makacihna wénten kala sané jagi rauh. Sang Atma raris masila ring batu lémpéh miwah nénten rumasa jejeh kapining kahanan inucap. Nénten ja sué nyantos, raris para bhuta kala dahating kaluén ngrauhang Sang Atma turmaning sayaga pacang nadah. Sang Atma raris nguningayang majeng ring makasami kala inucap sumangdané nadah sahananing upakara sané sampun katragiang ring paumahan Sang Atma. Makasami raksasa inucap masuryak égar turmaning melaib nuju paumahan Sang Atma praya nadah sarana upakara sané sampun katragiang.

Sang Atma nglanturang pamarginnyané nuju kasunyatan. Nénten sué mamargi, raris malih Sang Atma karauhang olih Sang Suratma, Sang Jogor Manik, Sang Maha Kala, miwah Sang Dorakala. Raris Sang Atma nampekin turmaning nikain inggihan makasami sané ngrauhang wantah sameton Sang Atma sadaweg kantun maraga Sang Jati, inggih punika Sang Anggapati, Prajapati, Banaspati, miwah Banaspati Raja. Raris Sang Atma nikain makapatpat sametonnyané inucap lunga ka paumahan Sang Atma, duaning irika wénten caru tarpana sané sampun katragiang. Sang semeton makapatpat ngacepang sumangdané Sang Atma gelis kapendak olih para widyadari. Raris makapatpat nuju genah Sang Atma sada gésonan. Sang Atma nglanturang pamarginnyané sinambi macecingak ring wewengkoning margi sané dahat utama. Risampuné sué mamargi, raris Sang Atma rauh ring genah pasiraman kalintang utama sané kabaos Pancaka Tirta. Nénten ja sué nyantos, Sang Atma gelis maraup turmaning masiram ring genah inucap. Nadaksara anggan Sang Atma masunaran kadi slaka kasepuh antuk mas putih. Kacaritayang mangkin Sang Atma kapendak olih widyadara-widyadari miwah wadwa suargané sapatitah Sang Hyang Siwa. Irika raris Sang Atma sané masunaran inucap malinggih ring jempana mas turmaning kapayasin antuk wastra, kuaca, miwah gelungan sané dahat mautama. Risampuné rauh ring pintu kahyangan, Sang Atma luwih kasiramang turmaning kaicén mantra utama olih para déwa miwah Rsi suargané. Risampunné ngranjing ring kahyangan, Sang Atma nyingakin makéh pisan sametonnyané turmaning sareng-sareng nangkil ring Ida Bhatara Siwa. Irika raris para atma sami kaicén pitutur nganinin indik upadésa olih Ida Bhatara Siwa. Nadaksara raris wénten utusan Ida Bhatari Durga nguningayang inggihan Sang Atma luwih pacang kapendak ka marcapada, duaning guwungnyané pacang kaabénang. Riwusan upacara ring marcapada, Sang Atma pacang kairing mawali ka suargan. Raris Sang Atma luwih kairing turmaning ri kalaning sampun ring marcapada, antuk kaniskalan Sang Atma matur suksma majeng ring makasami pasametonan sané sampun ngupacarayang guwungnyané malarapan antuk upacara Pitra Yadnya. Pamuputnyané, semeton Sang Atma wantah ngastiti sumangdané Sang Atma ngamolihang genah sané becik manut tetujon.[1][2][3]

Bacakan Pustaka[uah | uah wit]

  1. Sekaa Wirama Santi Sastra Komala Fakultas Sastra Universitas Udayana. Aji Palayon. Denpasar, 1999.
  2. Gautama, I Wayan Budha. Kamus Bahasa Bali (Bali-Indonésia). Surabaya, 2009.
  3. Sanjaya, Putu. Acara Agama Hindu. Surabaya, 2008.