Dramatari Gambuh

Saking Wikipédia
(Kagingsirang saking Tari Gambuh)
Gambuh
270px
Balih-balihan Gambuh sané ngambarang arya
GenreDramatari
WarsaAbad ka-11
SakingIndonésia

Gambuh punika wangun kuna drama tari Bali, sané sampun wénten ring abad ka-11, wit sasolahan puniki pinaka rangkepan sesolahan Jawa miwah Bali. Kairingin olih gamelan gambuh. Gambuh mawit saking kruna Gam maartos mamargi, miwah Bhu maartos bupati utawi raja, punika mawinan gambuh maartos pamargi bupati utawi raja.[1] Kanikayang dramatari puniki manados sumber saking kasenian sesolahan miwah gamelan ring Bali.[2]

Sadurungné wantah kasolahang olih para lanang, mawinan sesolahan puniki kamargiang ring Pura, taler nénten akéh sané prasida manados pragina ri kala wénten anak istri sané cuntaka. Sané mangkin sampun akéh anak istri sané prasida taler sareng ring dramatari puniki, manawi ngrereh pragina anyar sané jagi nerusang kantun méweh mawinan sang pragina patut prasida ngartos miwah mabaosan basa Kawi.[3] Ring warsa 2015, Dramatari Gambuh kadadosang Warisan Budaya Tak Benda. [4]

Lelintihan[uah | uah wit]

Gambuh punika silih tunggil wentuk pinih kuna ring seni balih-balihan Bali,[5][6][7] Kruna Gambuh kapertama kabaosang ring lontar Candra Sengkala nganggén Basa Kawi sané nganikayang[8]

Sumber liyané sané nikayang Gambuh ring Babad Dalem, inggih punika[8]

Saking aab Majapahit untat (sawatara abad ka-15) akédik uwahan Gambuh sané kauningin.[6][9]

Daweg punika Gambuh punika wagian anyar saking seni balih-balihan Bali sané mingaruhin wentuk drama tari, sekadi Tari Topeng miwah Dramatari Arja.[9] Mabad-abad seni puniki kadukung miwah kalindungin puri-puri ring Bali, ring galah punika Gambuh polih galah mas nyané. Rikala sistem puri runtuh ring yuda sareng Belanda, dukungan puniki rusak miwah akéh seni gambuh ical. Sekadi akéh kesenian liyané sané duk sané lintang wantah polih kalindungin krajaan, Gambuh polih dukungan krama nyané kasolahang ring upacara ring pura.[5] Mawinan sistem puri sampun runtuh, gambuh puniki nénten wénten sané ngaryanin pakem miwah uger-uger nyané, selanturné désa sané sekaa gambuh nyané kantun aktip, meduwé pakem, uger-uger miwah pabaosan sané metiosan sareng désa liyané, asapunika mawit saking kawikanan para pragina ring désa soang-soang.[10]

Sané mangkin Gambuh makénkén ical. Ring warsa 1997, Susilo nilik, akéh nyané minab wantah wénten petang sekaa sané masolah antuk manutin uger-uger Gambuh.[9] Nénten kasub punika taler ring pragina Bali. Sesolahan miwah gamelan ipun méweh; pebaosan nyané patut ririh mabasa Kawi. Galah sesolahan nyané lantang lan, nénten sekadi balih-balihan wayang, sané wénten tuntunan antuk sang sané nyingakin.[9]

Lakon[uah | uah wit]

Ngajangkepang sesolahan, gamelan, miwah drama, gambuh manutin akéh sané nyolahang satua Malat, rangkaian gaguritan indik Putraraja Jawa Raden Panji, tumitisan Wisnu. Ring wengi pawiwahan ipun, ida kapisah sareng calon ipun, Candra Kirana, ngawitin satua kalih matresna ngerereh satunggal sareng liyané ring galah ngawarsa-warsa miwah ring akéh wewengkon ring Jawa abad patengahan. Dané ring untat matemu ring medan yuda, nguningin satunggal sareng liyané antuk panyamaran dané, miwah urip rahayu nganti padem.[9] Tokoh liyané rumasuk prajuru jaksa miwah parekan ipun. Tokoh alus mabaos ring basa Kawi, basa sastra kuna, sané kasalin antuk sang sané nyingakin ring basa Bali kontemporér olih tokoh parekan ipun.[5] Lakon sané tiosan sareng satua Panji inggih punika Ranggalawé, Damar Wulan Undakan Pengrus, Ni Diah Tantri, Pakang Raras, Cupak Gerantang miwah Amad Muhamad sané manados karya pinih untat sesampun karuntuhan Majapahit, punika situnggil satua Islam.[2][8][11]

Gamelan gambuh[uah | uah wit]

Satunggal gamelan gambuh sané jangkep kadagingin olih 17 panggambel antuk ngiringin darmatari puniki. Instrumén utama ring balih-balihan gambuh punika suling tiing sané pélog ipun endep kaaranin suling gambuh, lantang ipun riantara 75 miwah 100 cm taler diaméter nyané 4 miwah 5 cm. Ketah nyané wénten petang suling sekadi punika, menawi prasida wantah kalih utawi enam suling.[12] Suling gambuh kamainang lagu antuk rebab taler instrumén perkusi nyarengin swara antuk makudang guru miwah lagu: gong madya, kajar, kalih kendang, klenang, gentorag, rincik, satunggal metalofon kaaranin kenyir, kangsi miwah gumanak.[5][7] Tigang instrumen untat —kenyir, kangsi, miwah gumanak- sané mangkin nénten wénten ring ansambél gamelan liyané ring Bali.[12]

Sekaa[uah | uah wit]

Gambuh kantun aktip wantah ring désa:[11]

Galéri[uah | uah wit]

Cingak malih[uah | uah wit]

Pustaka[uah | uah wit]

  1. I Nengah Sarwa miwah Wardizal, Pasang Surut Gambuh Pedungan di Tengah Laju Budaya Global, ISI Denpasar, kaaksés 14 Oktober 2020
  2. 2,0 2,1 Gambuh, Sumber Tari Bali yang Luluh Digerus Zaman, Bali Express, 29 Agustus 2018, kaaksés 14 Oktober 2020[permanent dead link]
  3. Pementasan Tari Gambuh Kedisan Ditengah Sulitnya Mencari Generasi Penerus, Bali Post, 28 Juni 2018, kaaksés 14 Oktober 2020
  4. Dramatari Gambuh, Direktorat Warisan dan Diplomasi Budaya, kaaksés 14 Oktober 2020
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 Dennis Kennedy, ed. (2003), "Gambuh", Oxford Encyclopedia of Theatre and Performance, Oxford University Press, 1, p. 495
  6. 6,0 6,1 I Madé Bandem and Fredrik deBoer (1978), Gambuh: A Classical Balinese Dance-Drama in Asian Music, 10, University of Texas Press, pp. 115–127, JSTOR 834127
  7. 7,0 7,1 Tenzer, Michael (1991). Balinese Gamelan. Periplus Editions. ISBN 0-945971-30-3. Page 20.
  8. 8,0 8,1 8,2 Putu Suardana (20 Maret 2018), Tari Gambuh, ISI Denpasar, kaarsipin saking versi asli tanggal 2020-10-14, kaaksés 10 Oktober 2020
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Emiko Susilo (1997). "Gambuh: A Dance-Drama of the Balinese Courts in Explorations in Southeast Asian Studies: A Journal of the Southeast Asian Studies Student Association, Vol 1, No. 2, Fall 1997". University of Hawai'i Southeast Asian Studies Student Association. Kaarsipin saking versi asli tanggal 2010-06-04. Kaaksés 2011-04-27.
  10. Gambuh-Désa Batuan, Désa Batuan, kaarsipin saking versi asli tanggal 2020-10-15, kaaksés 14 Oktober 2020
  11. 11,0 11,1 A.A.Ayu Kusuma Arini, SST.,M.Si., Gambuh sebagai Inspirator Seni Pertunjukan Bali, ISI Denpasar, kaaksés 14 Oktober 2020CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  12. 12,0 12,1 I Nyoman Rembang, I Wayan Sudiana, Tilman Seebass, Wayné Vitale (editor). Music Gambuh Batuan dan Pedungan.CS1 maint: uses authors parameter (link)