Tari Telek

Saking Wikipédia
Telek
300px
Tari Telek rikala masang prarai utawi topéng
GenreTari
PenemuKrama Bali
Warsaminab warsa 1935
SakingIndonésia

Tari Telek inggih punika sesolahan sané wénten ring Désa Jumpai miwah désa liyanan ring Bali, , sesolahan puniki nganggén aled saking sesolahan topéng utawi prarai, ring soang-soang désa madué cecirén masiosan, minakadi Topeng Telek sakral ring Kabupatén Klungkung wenten ring tigang désa antuk warna sané maliyanan sekadi, petak ring Akah, ireng ring Muncan, miwah bang ring Jumpai.

Lontar[uah | uah wit]

Ring lontar Barong Swari kanikayang kawéntenan tari Barong. Kaceritayang pinaka Bhatari Uma kapastu olih Bhatara Guru (Siwa) antuk tedun nuju marcapada manados Déwi Durga sané mayoga. Ri tatkala mayoga marep kalér pacang ngaripta "Gering Lumintu". Ri tatkala mayoga marep kawan ngardi "Gering Hamanou". Ri tatkala mayoga marep kelod ngawinan "Gering Rug Buana". Asapunika Ri tatkala mayoga marep kangin pacang ngaripta "Gering Ngutah Bayar".

Asapunika para Bhuta Kala maseneng-seneng miwah maingu-inguan antuk kawéntenan makudang-kudang panyungkanan punika, ring dija ngawinan para manusa kaancem baya. Paindikan punika ngardi kapiolasan saking Sang Hyang Tri Murti lantas ida tedun nuju marcapada antuk ngarahajengang manusa saking marabaya punika. Bhatara Brahma tedun nuju marcapada marupa topeng bang, Bhatara Wisnu marupa telek, Bhatara Iswara marupa Barong. Ida dané ngalawang Topeng Bang, Telek miwah Barong puniki masolah saking lawang nuju lawang umah para manusa ngantos kasuciang samian, asapunika ngacala para Bhuta Kala miwah makasami panyungkanan liyanan.[1][2]

Lelintihan[uah | uah wit]

Désa Jumpai[uah | uah wit]

Sedek dina anu, I Swéca alias Nang Turun nemuin taru kadampar (kampih) ring pasisi sampun dados calonan (taru sané durung marupa jangkep) Rangda. Sambil makta paét miwah temutik (tiuk paraut taru), Nang Turun makta taru punika sambilanga nganggon sampi. Ri kala punika, angsengan panes miwah ida mangetis ring Pura Dalem Kekeran. Sekantuné ida mangetis, ida ngarenge swara “tempe kai” miwah rauh lawat marupa Rangda. Gelis ida nempe lawat punika, wawu puput prarai miwah durung makarna, lawat Rangda punika sampun ical, ngawinan rupa Rangda ngantos mangkin tanpa karna nyané. Krana tapel punika kanikayang kaagengan puput kakardi olih Nang Turun miwah maduwé wasa sané kaagengan (minakadi ri tatkala masolah wasa saking tapel punika ngaranayang papagehan umah krama nampek genah masolah runtuh), antuk panikayang satunggal jadma sané karauhan tapel sané anyar nunas lugra ring panunggun taru pulé nuju setra Akah miwah makta banten.

Menawi, sadurung nyané, ring satunggil aab ring Désa Jumpai kena gering ngawinan krama sané makéh nyané 800 diri wantah masisa 300 diri. Mawinan makéh sané padem wénten sané medalin désa mengungsi nuju Badung, Séséh, miwah Semawang, banjar ngakedikang saking 5 banjar manados 2 banjar. Daweg nika, krama Désa Jumpai nganggep paristiwa punika hawanan olih indik niskala sané kamedalang olih Rangda, Barong, miwah Telek nyabran masolah nganggén tapel sané kakardi Nang Turun saking taru sané kancunduk ring pasisi.

Krana indik paniskalan sané kuat saking tapel tapel ipun, olih krama Desa Jumpai tapel-tapel punika kaanyudang malih nuju pasisi. Sakéwanten, tapel-tapel punika mawali kasungsunh olih para gamang tur kagenahang ring pasisi. Ring makudang rahina, tapel-tapel punika kacunduk malih olih seka krama Desa Jumpai ring pasisi. Salanturné, krama Désa Jumpai percaya pinaka tapel-tapel punika sayuktiné antuk Désa Jumpai miwah ngantos mangkin krama kantun nyimpen tapel-tapel punika ring Pura Dalem Panyimpenan.

Santukan tapel punika madué wasa niskala sané kuat, sapunika saking paruman para pamucuk ring Désa Jumpai kakaryanang tapel anyar antuk pawigunaan sané pateh, punika mangindarin Désa Jumpai saking sungkan gering. Sané makarya tapel Barong, Rangda, miwah Telek mawasta Kaki Patik sianrengan Tjokorda saking Puri Satria Kanginan.

Upacara pamlaspas kamanggalain olih Ida Pedanda Gde Griya Batu Aji sané maasal saking Puri Satria miwah kaselenggara ring Désa Akah. Daweg nika, puput tiga tapel Barong, Rangda, miwah Telek sinarengan antuk, Désa Akah lan Désa Muncan, warna tapel telek mabinayan Désa Akah warna petak, Désa Muncan mawarna ireng, miwah Désa Jumpai mawarna bang, ngantos mangkin Bhatara Gdé ring Desa Akah miwah ring Désa Jumpai kaanggép masemeton. Menawi nénten kanikayang pidan galah ipun.[3]

Tari Telek pinaka kasenian tradisional sané kanikayang ngawitin makembang sawatara warsa 1935 ngantos mangkin. Selosalahan puniki dados pajangkep upacara ring pura-pura ring palemahan Désa Jumpai. Kasolahang nyabran lima welas rahina, punika nyabran Kajeng Kliwon miwah piodalan ring pura-pura sané wénten ring Désa Jumpai. Ritatkala nénten kasolahang ring galah punika kapercaya pacang makta marabaya minakadi wénten gering sané wénten ring désa.

Selanturné, sesolahan puniki nénten wantah kasolahang ring palemahan Désa Jumpai kémanten, prasida taler kasolahang ring genah becik liyanan. Pinaka Tari Telek kasolahang sinarengan Barong Ket, patut nganggén kalangan krana barong punika kasakralang olih krama Jumpai. [1][3]

Pustaka[uah | uah wit]

  1. 1,0 1,1 Tari Telek Jumpai, Desa Jumpai, kaarsipin saking versi asli tanggal 2020-09-27, kaaksés 1 Méi 2021
  2. STEPHEN, MICHELE (2002). "Returning to Original Form: A Central Dynamic in Balinese Ritual". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. 158 (1): 61–94. ISSN 0006-2294.
  3. 3,0 3,1 Ayu Herliana, Awal Mula Tari Telek Anak-Anak di Desa Jumpai Klungkung (PDF), Institut Seni Indonesia Denpasar