Jayapangus

Saking Wikipédia
Aksara Latin
     
Prasasti temaga Raja Jayapangus, indik wates désa ring Kintamani, Bangli. Prasasti puniki saking abad ke-12 sané magenah ring Museum Bali

Jayapangus (aksara Bali: jayapaṅus·) utawi Jaya Pangus (madeg ratu saking warsa 1178–1181 M) inggih punika Raja Bali saking trah lelintihan Warmadewa. Ida kauningin saking prasasti-prasastinya, sané marupa pajak.[1] Ida warih saking murdaning jagat sané sampun kasub Airlangga.[2]

Raja Jayapangus wantah sang ngamel jagat sané pinih kasub miwah sané pinih utama ring pantaraning raja-raja duka masa Bali Kuno. Ida ngamedalang 43 prasasti selami tigang warsa. Prasasti sané pinih tua wantah prasasti Mantring A sané mawarsa 1099 Saka (1178M) sané tiosan mawarsa 1103 Saka (1181 M).[3]

Jayapangus kasub dados raja sané ngentenang makasami panjak idané mangda mawali ngamargiang sahananing upacara agama kantos ida ngamolihang panugrahan (raris kauningin Rahina Galungan). Duk ida ngambel jagat, kahanan jagat Baliné kertha rahayu miwah pamargin agama Hindu sayan ngalimbak. Raja Jayapangus madeg ratu ngantos warsa Çaka 1103 (1181 Masehi). Jayapangus minab ajin Ida Ratu Arjayadengjayaketana. Ida pinaka pangawit.

Sejarah[uah | uah wit]

Raja Jayapangus sané maparab Pāduka Śri Māhāraja Haji Jayapangus Arkaja Cihna/Lañcana inggih punika raja Bali Kuno sané dados pralambang salunglung sabayantakan pantaraning krama ring Bali minakadi krama Bali miwah Cina duk punika sané ngawinang jagat Baliné kertha rahayu.[4]

Santukan polih panglalah saking kabudayaan Cina ring masa Bali Kuno, satua-satua sané becik ring krama Cina sayang nglimbak ring Bali, minakadi satua Sampik – Ing Tay. Kawéntenan silat saking Cina taler nglimbak ring Bali Kuno sekadi pencak. Taler nglimbak sasolahan sané nyarengin akéh pragina minakadi Baris Dapdap, Baris Demung, Baris Presi, Baris Tumbak, Baris Tamiang, miwah sané tiosan.[5]

Santukan pamargin ngambel jagat duk punika karasayang rahat pisan, punika mawinan Raja Jayapangus nganggén makudang-kudang cakepan hukum Hindu pinaka dasar ida ngamargiang pamréntahan. Awig-awig sané kakaryanin punika patut kamargiang olih sahananing wadwan ida ring puri taler krama Bali Kuno. Awig-awig utawi niti sastra sané katah munggah ring prasasti inggih punika Manawakamandaka, Manawakamandaka Dharmasastra, miwah Manawaśasanadharma.

Tiosan ring punika taler kamargiang indik Dasaśila, puniki wantah tata titi sans patut kamargiang olih eang ngamel jagat miwahPancaśiksa, kpuniei wantah tata titi ri kala ngamargiang sasana dados pangremba jagat.

Barong Landung[uah | uah wit]

Pucak Gunung Batur sané dados patapan Ida Jayapangus

Sasukat ida dados ngambel jagat, Ida mapuri ring Puri Balingkang Kintamani duk warsa 1133 - 1173 sané kacaritayang ring satua Barong Landung:

Carita sané kauningin ring krama Baliné, pinaka rabin Ida wantah Kang Cing We, putri saking Tuan Subandar Cina. Kacaritayang Raja Jayapangus jatu karma ring Putri Kang Cing We. Sakéwanten ri kala sampun ngamargiang pawiwahan, sang kalih durung taler maderbé sentana. Raja Jayapangus raris mamargi ngamargiang tapa ring Gunung Batur mangda kapicayang sentana.

Risampun Raja Jayapangus mayoga ring Alas Batur raris Ida matemu ring Déwi Danu. Irika raris sang kalih matemu semara, kantos sang kalih marabian. Santukan kasuén Ida ring Alas Batur, raris Raja Jayapangus karereh olih Kang Cing We ke Gunung Batur. Irika raris Kang Cing We uning indik Raja Jayapangus sampun marabian sareng Dewi Danu. Kang Cing We miwah Dewi Danu raris macentokan. Batari Batur, ibun Dewi Danu sané ngaksi kawéntenané punika raris ngeseng Jayapangus dan Kang Cing We.

Krama Bali raris duka antuk kawéntenané punika, raris mapinunas ring Ida Batari Batur mangda makarya pratima pinaka cihna Ida Jayapangus kalih rabin Ida. Jayapangus raris kasupat dados Barong Landung raris Kang Cing We kasupat dados Patung Bekung.[6]

Panguntating Masa Madég Ratu[uah | uah wit]

Barong Landung

Raja Jayapangus risampuné lebar raris kaprabu ring Dharma Anyar. Ida maderbé oka kakalih inggih punika Sri Hikajaya miwah Sri Danadiraja.

Silih tunggil tetamian saking Ida Jayapangus inggih punika Goa Garba. Goa Garba punika ring sor Pura Pengukur-Ukuran. Goa Garba wantah genah patapan sané magenah ring sisin abing Tukad Pakerisan sané kasub. Mangda prasida ka genahé puniki pacang ngaliwatin pamedal sané kasusun saking batu-batu tukad. Ring genah patapan punika wénten pancoran taler wénten aungan sané nuju ka silih tunggih genah tiosan. Ring Goa Garba puniki taler wénten sasuratan antuk aksara Kadiri Kwadrat sané masurat "Sra”.

Cingak masih[uah | uah wit]

Pustaka[uah | uah wit]

  1. A short history of Bali Robert Pringle p.53
  2. Barski 2007, p. 34.
  3. Direktorat Pelestarian Cagar Budaya dan Permuseuman (19 Juni 2015). "Raja Jayapangus dari Bali Mengeluarkan 40 an Prasasti dalam Satu Tahun". Kemdikbud.go.id. Kaarsipin saking versi asli tanggal 2017-08-22. Kaaksés 3 Juli 2016.
  4. Déwanto, Herpin (29 Désémber 2011). "Warisan Semangat Pluralisme Jaya Pangus". Kompas.com. Kaaksés 3 Juli 2016.
  5. I Putu Budiana; I Wayan Mudana; Ketut Sedana Arta. "Pemanfaatan Kebudayaan Cina pada Masa Pemerintahan Sri Haji Jayapangus di Pura Dalem Balingkang, di Désa Pinggan, Kintamani, Bangli dan Potensinya sebagai Sumber Belajar Sejarah Lokal di SMA". Jurnal Widya Winayata. 2 (1). Kaarsipin saking versi asli tanggal 2021-01-27. Kaaksés 2020-11-01.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  6. Putu Wahyura, A.A. Gde (29 Juni 2016). "Ketika Raja Jaya Pangus Memadu Kasih di Bali Dan Dikutuk Menjadi Barong Landung". Tribunnews.com. Kaaksés 3 Juli 2016.

Pustaka liyanan[uah | uah wit]

  • Barski, Andy (2007), Bali and Lombok, London: Dorling Kindersley, ISBN 978-0-7566-2878-9
  • C.C. Berg (1927). De middeljavaansche historische traditie. Santpoort.
  • A.J. Bernet Kempers (1991). Monumental Bali; Introduction to Balinese Archaeology & Guide to the Monuments. Berkeley & Singapore. ISBN 0-945971-16-8.
  • Creese, Helen (1991). "Balinese babad as historical sources; A reinterpretation of the fall of Gelgel". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. 147.
  • Nordholt, Henk Schulte (1980). "Macht, mensen en middelen; Patronen en dynamiek in de Balische politiek ca. 1700-1840". Doctoraalscriptie. Amsterdam.
  • Nordholt, Henk Schulte (1996). The Spell of Power; A History of Balinese Politics. Leiden. ISBN 90-6718-090-4.
  • Wiener, Margaret J. (1995). Visible and Invisible Realms; Power, Magic, and Colonial Conquest in Bali. Chicago & London. ISBN 0-226-88580-1.
Sadurungné olih:
Ragajaya
Raja Bali
1178–1181
Selanturné olih:
Arjayadengjayaketana