I Murkanti Mapandik

Saking Wikipédia


Aksara Latin
     
I Murkanti Mapandik
Satua
AranI Murkanti Mapandik
Data
NegaraIndonésia
WewidanganBali

Satua I Murkanti Mapandik (aksara Bali: ᵒi​muŕkanti​mapandik·) inggih punika silih tunggil satua Bali.[1]

Daging satua[uah | uah wit]

Kacerita ada dukuh luh muani di gunung kawi. I dukuh ngelah pianak luh adiri, gobannyané jegeg ngayang madan Ni Lilaati. Pianakné masih ajaka di padukuhan.

Sasubané Ni Lilaati daa, geginané setata ngulik sastra mawastu ia pradnyan tekén sesuduk tutreutama. Sabilang punama tilem ia ngastawa Hyang buiné ia ngelah keneh kapiolasan tekén anak kasengsaran. Dadi anut pesan jegegné imbuhin pradnyané masastra.

Kacarita purnama kapat, dewasan anak mabersih, pasemangan Ni Lilaati mabersih tumuli mapayas mapanganggo bungah, sawiréh ia lakar ngastawa Hyang. Pamuluné katon nyandat gading, jegegné ayang luir Hyang ratih nyalantara. Asing solahana ngulangunin marasa keweh.

I Dukuh luh muani masih tuara rered ngastawa Hyang Widi. Ia setata ngesti karahayuan mawastu ia tusing ngelah keneh sumangsaya nongos di tengah alasé. Ala ayu di jagaté wantah ida Sang Hyang Parama Kawi ané ngawiwenang. I Dukuh luh muani mulé teleb nglaksanayang tapé brata.

Sedeng legé muponi brata, sagekat sengkala gedé nibenin. Jeg nadak ada bojog teké ka padukuhan, madan I Murkanti. Awak bojogé ento gedé tur akas, ia liu ngajak timpal soroh bojog pinaka iringan, sawiréh I Murkanti waluyé gustinnyané. Jeg wanen I Murkanti mapadik ka padukuhan, kenehné parikosé, ngandelang awak gedé buin siteng.

Timpal I Murkantiné sadé gati pagrudug majalan ngiring gustinyané. Soang-song pada ngabé woh-wohan makadi buah durén, magis, poh, cruring, pingulun, pakél, wani, nangka, utu, sotong, sentul, biu, delima, sumaga, sumangka muah ketimun guling. Woh-wohané ento anggoné pinaka panomahan

Makejang bojogé ngojog I Dukuh muani, tumuli negak matata maut anak mapandik.

I Murkanti ngesor metetanganan sarwi ngucap, “Inggih Jero Dukuh, tiang nunas mangda Jro Dukuh lédang manjakang dewek tiangé buron nista. Sampun sakeng swé tiang nandang sedih, lemah peteng ngajap-ajap mangda prasida makarma ring okan Jro Dukuh sané kasub ayu tur pradnyan. Durusang swecan ring dewek tiangé, ngiring sareng-sareng mamukti iriki! Ngiring sareng ngodag panjak tiangé makasami rauh ring saisin alasé iriki! Tiang ngaturang punika makasami. Tiang nenten pacang tempal ring sapituduh sang ayu oan Jro Dukuh, Ala Ayun dewek miwah roang tiangé suksrahang tiang ring dané sang kadi Ratih. Wantah dané sané ngawasta dewek tiangé. Tiang kedeh nunas, mangda mangkin ugi jantenang! Yén Jro Dukuh Sweca, tiang lega ngantosang. Yén nenten lédang, tiang nenten pacang mawali mulih. Tiang suka ngemasin padem, yadian pacang manggihin nraka. Tiang meled salunglung sabayantaka ring sang Ayu. Wantah urip tiangé anggén tiang ngtohin sang ayu okan Jro Dukuh”.

I Dukuh muani engsek, bengong bel-belan minehin. Kenehné jejeh, bes liu Yéning lawan I Dukuh ngrengkeng, “Yén paksaang tulak, sinah ia lakar ngadug-adug. I Dukuh marasa tuara lakar nyidang nyampih masiat”.

Sedek I Dukuh makeneh-keneh buka keto, jeg adé Widi ngarngsukin. I Dukuh muani inget tekén tutur, buron momo yogia upaYén muah linyokin. Asing tan patut, Widiné tuara maroang.

I Dukuh lantas egar ngucap, “Sada melah baan ngamanisang anaké buka cai. Sakewala benengan Janiné tonden ada dewasa anak nganten. Dina, wuku muah sasihé tuara melah. Luungan antiang buin akejep! Di kapituné ené lakar teka, wuku krulut nuju tanggal kaping telulas, ditu patemon melah dewasané anaké mabuncing”.

I Murkanti ngesor sarwi ngucap matetanganan, “Inggih Jro Dukuh, punika lédang napi dumun, aturan buroné nista, wantah akedik marupa sarwa pala!”

I Dukuh suka naggapin, lantas ngucap, “Bagus, jani gantin Mamané nepukin sadia”.

Kéto baan nampi papandikan I Murkaanti. Roang I Murkaanti pada ningehang, dadi makejang lega kenehnyané lantas mapamin bareng-bareng magrudugan mulih ngungsi umah nyané soang-soang.

Sapengedin I Murkaantiné, I Dukuh Luh setata nyesel awak maguyang di tanahé, lemah peteng tusing nyidaang mangan nginum. Ia tuara lingu tekén dewekné maong deket abu, sedih bekut mangenehang pianak. I Dukuh Luh ngucap, “Beli, jalan ja maluin magedi uli dini, satiba paran ungsiang, asahang idup matiné! Apa jua tohin dini, sing buungan lakar mamatu bojog?”

I Dukuh muani nyautin, “Méndep Luh, jani bli lakar ngrincikang daya upaya! Tuduh kawiné kanggoang, jaran ijarané ngisi, idup sadia mati suarga”.

I Dukuh Luh masaut, “Nah Beli, indayang tuturang parisolah I jarané!”

I Dukuh Muani nyatua, “Adak oné satua jaran kaliwat polos madan I Rurusati. Ia makekasian tekén I macan ané madan I Diasabudi. Melah pesan koné pasuwitarnnyané tresna katresnain. Kala peteng ia bareng-bareng pules, di lemahé bareng-bareng ngalih amah-amahan. I macan keweh ngalih baburuan, kemu mai maoros masih tuara mabaan, mawastu awakné berag. I jaran jeg mokoh melengis awakné, sawiréh ia gampang ngalih amah-amahan. Di togosé ditu liu ada padang lumbang-lumbang.

I Diasabudi ngrengkeng ngeka daya, “Nguda awaké tuyuh, melahang ijaran gaenang daya singid? Masa ia tuara nyadin? Yan dayan ideweké katangehan, edé ibuk! NYén mirib bani nidongin I dewek, awak gedé, siteng tur galak?” pragat makeneh-keneh buka keto, lantas ia nundun I jaran.

I Diasabudi nutur, “Ih Jaran, Yén kengken unduké, busan kai ngipi. Uli suba tuara taen ngipi buka keto. Apa mirib artin ipian kainé?”

I Rurusati masut, “Nyén nawang artin ipian? Melahang pasiringan tekén jro Dukuh di Gunug Durlaba. Mogi-mogi dané sueca ngicen sasuduk ipian!”

I Diasabudi kendel tumuli ngucap, “Beneh sajé papineh ibané. Kaden jelé, sing nyén melah ipian buka keto”.

Critayang I Diasabudi muah I Rurusati masiringan ipian. Di jalan ia kacunduk tekén I bojog ané madan I Walaskayun. I bojog nyapatin, “Ih Macan, iba lakar kija bareng-bareng ngajak I jaran?”

I Diasabudi masaut, “Kai lakar masiringan ipian. Ipian kai I jaran sarap kai, laut ia mati. Kéto nyén ipian kainé”.

I Welaskayun kenyem masut, “Nah, Yén keto kai bareng nututin iba masiringang ipian. Ibi sajé masih kai ngipi, ngranayang keneh kainé bingung”. Kéto I Walaskayun ngraos.

I Dukuh Luh matakon, “Kengken baan I Walaskayun nulungin I Rurusati?”

I Dukuh muani nglanturang nyatua, “Di Gunung Durlaba ada Dukuh ngrestain, buka beliné ngajak nyai. Ia masih ngajak pianak luh adiri. Kemu lakuné ajak tetelu masiringang ipian”.

Di subané neked di Gunung Durlaba lantas ia ngojog I Dukuh muani.

I Dukuh Muani nyapatin, “Uduh Jro tamiu, napi wénten karya?”

I Diasabudi ngucap ngesor, “Inggih Jro Dukuh, tiang masiringang ipian, nunas pamatut ring Jro Dukuh. Titian polih ngipi, pian tiang I jaran sarap tiang, laut ipun padem. Napi ké ipian tiangé punika becik? Napi ké patut ijaran sarap tiang?”

I Dukuh Muani merasa keweh nepasin, “Yén I macan kalahang, sing buungan ia pedih. Ia buron gedé, siteng tur galak, setata mamunyi banggras, sinah I dewek nemu sengkala”. I Dukuh muani lantas mapi-mapi ngalihin di sastra, laut ngucap getar manis, “Uduh, macan, Yén keto unduké, yogia I jaran sarap cai. Nah, keto masi cai jaran, edé nidongin wireh ento ipian Widi”.

I Rurusati masut, “Inggih Jro Dukuh, titian nenten pacang piwal, santukan nenten wénten anak mrasidayang ngawé Widi”.

I Welaskayun kendel ningehang laut ngucap, “Patut geguanin tuduh Widiné, napi malih manut ring kecap sastrané, Jro Dukuh, Ibi wengi titian taler ngipi. Ring pangipian, titing marasa mabuncing, sarwi ngrumrum anak luh ring paturon. Ngatos ngrasa ping pido ping telu titian namtamin karasmin ring anaké luh punika, sampun pedas antuk titiang, anaké luh punika okan Jro Dukuhé. Punika sané tunasang titiang, sampunapi patutné titian mangkin?"

I Dukuh muani bengong belbelan, nanging di kenehné metu pitungan kené, “Jani kengken baan madaya? Yén tusing makdadua sapihang, sinah pesu ieg. Nah, dé subé nakutin mawak siteng, galak tur munyiné banggras! Ané beneh patut tindihin”.

I Dukuh muani lantas madeesan anggona pangid, laut ngucap, “Adah, pelih busan baan maman ngitungang maman nu nebag linging satra. Né, pules ké cai dugasé ngipi?”

I Welas kayun muah I Diasabudi maMéngos masebeng bragti laut ngucap, “tuah pules anaké ngipi, Jro Dukuh!.

I Dukuh muani nglanturang buin, “Yén keto, tur anutang tekén linging sastra, ipian tan yogia gugonin. Ipian ento tuah tain pedeman”.

Ditu I maca nyerit ngelur mawastu I Dukuh Ngénggalang malaib nyingidang dewekné. Dadi idup I jaran ulihan belog tutut nganggoang Widi. Kéto satuan idukuhé muani.

I Dukuh lu ngucap, “Jani kengken baan ngapus I Murkanti? Apang nyak cara sesenggak anaké, ané boh ya buin paakang”.

I Dukuh muani ngucap, “Lamun nyai bani bareng mati, jalan besikang kenehé, mati suarga idup sadia. Jani jalan ipuhang pangiris! Beli lakar mapi-mapi mati, marurub di baleen sahé namping pangiris mangan. Suba keto, nyai ngeling masebetan ngibukang bli mati, edé takut ngingu roang I Murkantiné, dulurin someh baan munyi manis, apang daya upayané tusing ketara!”

I Dukuh Luh jumpu tekén pangindrajala I Dukuh muani.buina ia mula andel tekén titah Widiné.

Caritayang I Dukuh muani mapi-mapi mati, marurub di baleen sahé namping pangiris liu makejang mangan. I Dukuh luh muah panakné epot nanding banten di tebenan sambilanga ngeling masesebetan. Ia nuturang tani bagia kalahin anak muani. Pangus pesan bané ngeling manulamé.

Makejang bojogé madekesan ngantenang I dUkuh luh muani pianakné ngeling maseselan. I Murkanti leglog tumuli milu ngeling. Buin kejepné teka I Murkanti mairingan tani kikit, sedih, laut ngucap maduluran sembah, “Inggih Jro Dukuh, sampunang baas kadurus sedih! Becikang preteka sawan I Mamané, karyanang upakara sajangkepnya!”

I Dukuh Luh ngucap, “Memé Maserah tekén cai, ento padi muah jagung tebuk, celeng, bébék muah siap bennya, anggo nginggu ruang cainé! Orainé roang cainé ngaé bangbang linggah tur dalem lakar ango medem sawan I Maman, wirwh panagkanya uli pretiwi, di mulihé masih ké pritiwi. Lenan tekén ento ngaé bedeg buin abesik, anggo nangkeb bangbangé ento”.

Kéto raos I dukuh luh, dadi makejang roang I Murkantiné ngisu magaé. Ada nebuk, ada malebengan di paon, ada ngaé bangbang, wiading ngalih tiing tumuli ngulat bedeg. Sasuban upakara sawané peragat tur suba pada maan pangingu, bojogé pagrumpyuk negak bareng gustinyané.

I Dukuh luh ngucap, “Murkanti, orahin ruang cainé apang sayaga makemit dipetengé nyanan! Buin mani seMéngan lanturag magaé ngikenang ngelidang sawané I Maman!”

Bojogé saur manut ngucap, ngorahang dewekné sayangé nglaksanayang sapituduh I Dukuhé.

Caritayang jani suba tetas lemah. I Murkaanti lantas ngucap tekén roangné, “Cai ajak makejang kemu jani tuun ké bangbangé, asing liked benangin asing bangbangé luung tur bersih!”

Bojogé jek mabriuk tuun Ménahin bangbang. Bedegé lantas tangkebanga. I Murkaanti ngucap, “Mémé, Sampun tuun rencang méméné makejang”.

I Dukuh luh encol ngawasang. Suba pedas baan ninggali bojogé makejang betén di bangbangé tur bedegesuba matangkeban, lantas ia ngungsitin ané muani. I Dukuh muani weruh tekén wangsit laut ngrupata bangun sarwi nganggar pangiris. I Murkaanti ungsina, jag sura dira ngamuk nyempalin kiwa tangen, waluya pangamuk I Patih Swanda. I Dukuh luh muah pianakné masih inceg nyemak sarwi ngangar pangiris. Mara I Murkaanti praya ngrebutun pangiris, jé teka I Dukuh muani nyempalin, kené tendas muah palannyané. Dadi muncrat getihnyané, awak nyané macueh-cueh getih. I Murkaanti nglawanin ngaukin timpal-timpalné ngidih tulung. Roang nyané masruyak magiseh Ménekang paraya nulungin nanging tusing nyidaang, sawirwh bibir bangbangé cepung tur belig muah bedeg suba katangkebang. I Murkaanti madoosan, liu tatunnyané rograg, tumuli bah nyrunuk laut mati.

I Dukuh muani gisu nyemak Yéh anget anggoné nyeduh bojogé ané di bangbangé. Bojogé di betén nyerit pakrueh pada koplar matin nyané kasengsaran. Kéto upah anaké marekak, ngandelang awak siteng tur galak muah bunyi banggras, yadiastun ajak liu masih prasida kalahang anak adiri.

Pustaka[uah | uah wit]

  1. Suwija, I Nyoman; Darmada, I Madé; Rajeg Mulyawan, I Nyoman (2019). Kumpulan Satua (Dongeng Rakyat Bali). Denpasar, Bali: Penerbit Pelawa Sari. ISBN 978-602-8409-78-0.