Wayang golék

Saking Wikipédia
(Kagingsirang saking Wayang Golék)
Wayang Golék
TipéTéater bonéka tradisional
Séni pitarawong Sunda
Budaya asalIndonésia
Téater Wayang
Satunggil dalang ngamainang tokok Gatotkaca ring duur panggung
NegaraIndonésia
KriteriaSeni Bali-balihan, Kawikanan Tradisional
Pustaka063
WewidanganAsia miwah Pasifik
Babad Inskripsi
Inskripsi2008 (sesi ka-Ka-3)
LisLis Pawakilan

Wayang Kulit, Wayang Golék, Wayang Klithik

Wayang golék inggih punika silih tunggil kasenian wayang tradisional Sunda saking Jawa Kawan, Indonésia. Mabinayan sareng kasenian wayang ring wawengkon liyanan ring nusa Jawi sané nganggén kulit ring pangardian wayangné, wayang golek punika seni wayang sané malakar saking taru. Wayang Golek sanget kasub ring Jawa Kawan, khususné ring wawengkon tanah Pasundan.[1][2] Rahina mangkin, wayang golék sampun dados pahan utama saking budaya Sunda.

Ring tanggal 7 Nopémber 2003, UNESCO netapang Wayang sané marupa wayang kulit, wayang klitik (wayang sané malakar saking kulit taru), miwah wayang gole (wayang taru tigang sisi), dados Karya Agung Tetamian Budaya Lisan miwah Tenbenda Manusa. Dados upah antuk pangakuan punika, UNESCO ngicain krama Indonésia sesana antuk ngalestariang dresta miwah budaya punika.[3]

Étimologi[uah | uah wit]

Paistilah wayang golék punik maasal saking kruna basa Jawa, sané madaging kalih kruna punika wayang miwah golék. Wayang maartos "lawat"[4][5] utawi "tetrawangan" miwah "Golék" maartos "nyelehin". Padanan kruna ring Basa Indonésia punika bayang miwah mencari. Ring kruna basa Jawa miwah Indonésia modérn saparahina, “wayang” prasida nganggit ring wayang punika pedidi utawi sajangkepan balih-balihan téater wayang.

Lelintihan[uah | uah wit]

Bali-balihan Wayang Golék, Indonésia

Lelintihan Wayang Golek kakawitin ring abad ka-17. Ring pamahbahné kasenian Wayang Golék embas ring pasisi kalér Nusa Jawa khususné ring Cirebon, Wayang sané kaanggén punika Wayang Cepak sané marupa tapak utawi tendas tapak. Mawitim legenda, Sunan Suci nganggén Wayang Cepak puniki antuk nyebarang Islam ring para panjak ipun. Ritatkala bali-balihan Wayang Cepak ring pabaosanné kantun nganggén Cirebonan. Kasenian Wayang Golék ngawitin ngalimbak ring Jawa Kawab ring aab pajimbaran kasultanan mataram.

Wayang Golék ngawitin ngalimbak nganggén pabaosan Sunda. Siosan dados média panyebaran agama, Wayang Golék mawiguna dados pajangkep acara syukuran utawi ruwatan. Daweg nika wayang golék kantun tanpa kairingin sindén. Wayang Golék wawu kairingan sindén ring warsa 1920-an. Ngantos mangkin Wayang Golék ngalimbak dados bali-balihan antuk panjak kautamané ring tanah sunda. Makudang seniman terus ngapimbakang antuk makudang wewehan kréasi mangda kacingak becik miwah tetep lestari tanpa ngicalang pakem ring jeroné.

Piranti lan Carita[uah | uah wit]

Ring bali-balihan Wayang Golek puniki, sekadi paindikan bali-balihan wayang liyanan, lakon miwah carita kamainang olih satunggil dalang. Sané ngabinayang basa ring pabaosan ipun nganggén basa sunda. Patokan miwah wayang golek taler pateh sareng wayang kulit, sekadi ring carita Ramayana miwah Mahabharata. Sakéwanten pabinayan nyané wénten ring tokoh punakawan, pawastaan miwah rupa punakawan madué soroh soang-soang punika soroh sunda.

Liyana carita Ramayana miwah Mahabharata, wénten taler carita liyanan. Ring carita wayangan puniki, dalang ngaryanin alur caritané ngaraga miwha ketah kaambil saking carita rakyat utawi kauripan saparahina. Ring carita karangan ketahné madaging pabesen, kritik, bebanyolan miwah sané liyanan. Ring carita karangan nénten wantah kaanggén antuk ngelimbakang carita, sakéwanten taler antuk ngukurin kualitas dalang ring ngaryanin carita. Ring bali-balihan wayang puniki siosan kairingin olih sindén taler kairingin olih gamelan Sunda sekadi saron, bonang, kenong, gong, rebab, gambang kempul, kendang miwah kendang alit.

Galéri[uah | uah wit]

Pustaka[uah | uah wit]

  1. "Wayang Golek Kesenian Tradisional Dari Jawa Barat". negerikuindonesia.com (ring Indonesia). Kaarsipin saking versi asli tanggal 2020-06-30. Kaaksés 2020-06-29.
  2. "Wayang Golek Cepak Warisan Tak Lekang Waktu Bagi Generasi Muda". kompas.com (ring Indonesia). Kaaksés 2020-07-08.
  3. ""Wayang puppet theatre", Inscribed in 2008 (3.COM) on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity (originally proclaimed in 2003)". UNESCO. Kaaksés 25 Maret 2021.
  4. "History and Etymology for Wayang". Merriam-Webster. Kaaksés 22 July 2021.
  5. Mair, Victor H. Painting and Performance: Picture Recitation and Its Indian Genesis. Honolulu: University of Hawaii Press, 1988. p. 58.