Karatuan Gélgél

Karatuan Gélgél inggih punika silih tunggil karatuan sané wénten ring Bali duké dumun.Kaketus saking Babad Dalem (puput ka gurit ring abad ka-18), Karatuan Bali Bedahulu kakasorang olih Karatuan Jawi Hindu ring Majapahit kalanturang antuk Wangsa Kepakisan ring Samprangan (kabupatén Gianyar kocap mangkin), nampek ring Karatuan duk ilu mawasta Bedulu. Sang sané kapertama dados Ratu ring Samprangan inggih punika Ida Sri Aji Kresna Kepakisan. Ida madué putra tatiga. Sané kapertama Ida Dalem Samprangan sané nénten prasida waged makuasa. Arin Ida, Ida Dalem Ketut nangun karatuan anyar ring Gélgél, raris ring Samprangan kelem nénten prasida pratiaksa.[1]
Karatuan Gélgél wénten sangkaning pakarsan Kyai Klapodyana (Gusti Kubon Tubuh). Désa Gélgél mawit warsa 1343 Masehi pinaka wewidangan sané kakuasanin olih Sira Arya Kutawaringin tur Kyai Klapodyana pinaka putran Ida sané kapertama. Ri kala lahé duk punika sedeng genting punika mawinan Griyan Ida kadadosang Puri Agung Ida Dalem Ktut Ngulesir.
Wénten tiga jalaran sané prasida kacingak ri kala Karatuan Samplangan késah ka Swécapura (Gélgél). Kapertama, sahan punika prasida mamargi antar tur Ida Dalem Agra Samplangan nénten malih kaicén pigugu saking para bahudanda karatuan. Kaping kalih, sahan unteng pamerintahan puniki akéhan katimbangin antuk dasar kawicaksanan ring widang politik. Para yogia sané kapimpin olih Kyai Klapodyana nganggep gegelikan pamerintahan Agra Samplangan majanten ngawenang baya ring widang politik karatuan, punika mawinan patut kaamanang. Ngentosin tahta tur mindahang Kutaraja (Ibukota) pinaka pamutus sané pinih becik. Kaping tiga, wénten malih katimbangin indik komunikasi miwah transportasi. Jarak bandar Jumpai ka Gélgél nénten doh pisan (kirang langkung 2 kilometer). Majanten efisien yéning kasaihang antuk Bandar Rangkan (Désa Lebih) sané majarak kirang langkung 10-12 kilometer. Carik sané linggah tur wredi ring wewidangan Karatuan Gélgél sané becikan tekén carik-carik sané wénten ring wewidangan Samplangan taler pinaka tetimbangan olih Kyai Klapodyana. Raris ring warsa Ida Dalem Waturenggong madeg ratu, Keratuan Gelgel maduwe wewidangan kantos ring Blambangan, Sasak utawi Lombok lan ring jagat Semawe utawi Sumbawa.[2]
Mawit saking Wangsa Ida Sri Aji Kresna Kepakisan
- Dalem Ktut Ngulesir (1384 - 1458 Masehi). Pinaka Ratu Gélgél sane kapertama.
- Dalem Batur Enggong (1459 - 1550 Masehi)
- Dalem Bekung (1550 - 1582 Masehi)
- Dalem Sagening (1582 - 1625 Masehi)
- Dalem Anom Pemahyun (1625 - 1625 Masehi)
- Dalem Dimadé (1627 - 1651 Masehi). Ring warsa 1651 Masehi, Patih Agung ida nglanturang matiles lan ngambit tahta Gelgel saking Ida Dalem, Ida késah ring jagat Guliyang kantos séda drika.
Mawit saking Wangsa Sira Nararya Kresna Kepakisan"
- Kryan Agung Maruti (1651 - 1686 Masehi).
- ↑ I Wayan Warna et al. (1986), Babad Dalem; Teks dan terjemahan. Denpasar: Dinas Pendidkan dan Kebudayaan Propinsi Daérah Tingkat I Bali.
- ↑ Putra, Ida Bagus Rai, Sejarah Bali Madya (Pertengahan) dan Wacana Pabalik Kryan Agung Maruti Dimade terhadap Kraton Swechapura (Gelgel). Prodi Sastra Bali FSB Unud: 2014. hal. 15-25.