I Sigir Jadma tuah Asibak

Saking Wikipédia
Aksara Latin
     
I Sigir Jadma tuah Asibak
Satua
AranI Sigir Jadma tuah Asibak
Tasih kasub maaranI Sigir jelema tuah asibak
Data
NegaraIndonésia
WewidanganBali

Satua I Sigir Jadma tuah Asibak (aksara Bali: ᵒisigiŕjadmatuwaḥhasibak·) inggih punika silih tunggil satua Bali.[1]

Daging satua[uah | uah wit]

Ada koné satua anak luh daa, ubuh uli cenikkan tinggalan rerama luh muani tur padidi sing ngelah nyama. Kacerita Ni Ubuh sedekan maan ngidih padi. Padiné ento jani lakar tebuka. Mara tuunanga keberanga malu di tanahé, kaget teka uli dija ujan bales masriok makacagan. Ni Ubuh ngénggalang nuduk padiné abana menekan ka balene. Suba padiné di balené, matanainé luung endang ngenter. Buin tuunanga padinné, buin peteng dedet gurninné tur ujan bales. Ni Ubuh bincuh nyaup-nyaup tur plaibanga padinné ka balene. Kéto dogen busan-busan menek tuunanga, kanti ia marasa kenyel. Pedih basangné, laut Ni Ubuh munyi sada ngembros, "Sing tuah Betara Suryané bébéki pesan tekén awake lacur, neh ke tunggingina!" Plitanga jitné marep matanaine. Suba keto teka andang luung nrengdeng aine. Ditu buin jumunina nuunang padinné keberanga di natahé, kanti tuh ngritik, lantas tebuka dadin baas.

Nah suba jani keto, sayan-sayan makelo sayan masalin rasan awakné, marasa oon, baat, enduk-enduk atinné, kenehné buka anaké punek-punek nunggil don ronné pesu ubané mencuk tur ngacuhcuh, gobanné dadi sayan gading lumlum, nyonyoné sayan kenyat mrasa beeng, ditu ia keweh ngrasain ibanné, tuara kakaneh baana, makejang ngetaraang ia liwar ganti tur ngidam, krana suba magatra di nyonyo. Apan aketo, Ni Ubuh mrasa sedih wireh taunné tusing pesan nawang ngajak anak muani.

"Dadi awake beling kené jani apa men ketoné, tusing ke dadi kakedekan gurni, mimbuh-mimbuh kené lacuré, sing pragat baan. Widiné ngundukang lacur awake?" Kéto sesambatanné Ni Ubuh tur lemah peteng maselselan.

Nah kacerita jani di pedeman kadalon pulesna, ngipi i katurunan ban Betara Surya, laut ngandika kené, "Nyai Ubuh suud nyai sebet maselselan baan nyainé beling! Ira sueca tekén nyai ngamaang nyai pianak. Nah melaang dogen ngaba, lekadné durian, da nyai ngancereweang, manian lamun ia suba bisa nakonang bapa, parujuhin ngalih ira di tanggun langite barak kangin!" Mara amonto rasa di pangipian, lantas ia ngendusin.

Kasuen-suen tutug bulanan belingné, lekad pianakné magoba jlema tuah asibak, malima batis, mamata, makuping padamaaneh.Rahayu dilekadetanpatulung, kewalamaksiab kenehné Ni Ubuh baan ngelah pianak tuah asibak. Inget tekén pangandikan Betara Suryané di pangipian, "melahang ngubuhin pianakne!" To krana panakné kaadanin I Sigir, artiné a Sibak. Api keto ia asibak, di subanné kelih ia bias masih mamunyi, bisa nyemak, bisa majalan, ngengken ko ia nyidayang, kewala ngendahin. Majalan ia kecog-kecog cara ketugtug. Makejang anaké kapiolasan tekén anaké cerik, I Sigir. Asing nepukin asing ningeh tekén undukné keto, teka pada ngemaang ia padana, ada maang dedaran, ada maang pipis, magenep-genepan, satmaka sugih Men Sigir ulian panekan pianakné kadanan. Ne jani suba reko ia kelih, ngresep munyi, nawang matujuhan kangin-kauh, kaja-kelod, ngomong I Sigir tekén méménné, "Mémé, Mémé engken Bapan icang nguda icang sing nawang? Sing cang ngelah Bapa, Me?"

Masaut méménné, "Apa kemad mémé ngorahang."

I Sigir nakonang, "Sangksal icang ada nyén ngadakan dadi lekad kené icang, tusing cara anak lenan, genep ukudan? Mabatis tah aneh, malima tah abesik, mamata masi abesik, mabcngut atebih, apa men kene? Eh Mé, encenan Bapan icang Mé, sing Me nyak ngorahang? Mun sing, cang kal megedi, lek pasajané atin cangé, pang san cang mati, nyak kija ditu".

Lantas masaut méménné, "Nah keto ja raos I Dewa, ento ajin I Déwané Betara Surya, mlinggih di tanggun langite barak-barak né kangin."

Masaut pianakné, "Nah lamun keto, bekelin icang ketipat taluh abesik, tekén be taluh siap abungkul, jumah Mémé icang kema luas ngalih bapan icange sing ja makelo icang teka."

Kéto tembaanga baan méménné pangelingina, "da I Dewa kema, anak joh elija kaden guminn,; seda I Dewa eli jalan-jalan, dija alih mémé? Meneng I Dewa jumah, apa I Dewa kuangan? Mémé ngalihang I Dewa!"

Masaut pianakné, "apa kuangan, kuangan awak, dija perah anak kené buka icang asibak? Sing, kema Mémé ngae tipat, mani pasemengan pesan icang majalan!" Apa keto lejeh panagih pianak né, gaenenga ketipat buka panagihné bakal bekelanga.

Gelising satua énggal, mani semengan nu ruput, majalan I Sigir ngadirdir teka beneng kangin dogen, ngungsi barak langité, tongos suryané endag. Kacerita di jalan, liu anaké nepukin pada jejeh mlaib, kadena gook mémédi. Ada ané ngorahang matekap bakat ojoga, kalud sampiné rengas, sing itang-itung palaibne; né nepakang kanti bah bangun ngedétin talin sampinné, kené abetné, "Kené jlema kenken teka tuah asibak ngrengas ngrengasang sampi dogen? Berek tonya, tonya apa iba?"

Masaut I Sigir, "da jero tengkejut, tiang jlema mala, tatujuan tiang ngalih Bapan tiange Betara Surya di tanggun langite."

Anake matekap masaut pedih ngambros, "saling iba jlema asibak nagih ngalih tanggun langité, anaké nu genep ukudan sing nawang kema."

Buin majalan I Sigir ngecogcog. Nepukin ia anak tua nganggon sampi selem jagiran buin galak nyénggot-nyénggot, ento takonina baan I Sibak ento, "jero, jero anak odah, kija lakun tiang ngalih Bapan tiange? Koné di tanggun langite né barak né kangin?"

Masaut anaké tua, "né cai nyén koné tuah asibak?"

"Titiang I Sigir nika."

"Nah, lamun cai nyak ngupahin kaki ketipat taluh mulam taluh asiki, kal orin."

I Sigir masaut, "niki ambil".

Lantas baanga anaké odah ketipate tekén taluhné, tampina baan anaké odah totonan, laut dahara.

Suud anaké odah madahar, lantas ngomong kené, "Cai Sigir, né sampin kakiné tegakin, apang énggal cai teked ditu!"

Masaut I Sigir, "Sampi galak, bani tiang?"

Masaut anaké odah, "Nguda sing bani!"

Suba keto, camoka bungut sarnpiné baan anaké odah, baanga I Sigir taliné, penekanga ia katundun sampiné, I Sigir negak reko ia ditu. Suba melah tegakné, pecutina baan anaké odah jit sampiné, macuet mlaib sampiné alah mimis, mameteng baneng kangin. Kanti sing bani kedat I Sigir di tundun sampiné kanti bin kayangné teked ia di tanggun guminné kangin sig lawang idané Betara Surya medal. Teked I Sigir ditu, sedeng melaha ida Betara Surya nyuluhin guminne.

Lantas I Sigir ia matur, "Ratu Betara Surya, Ratu reke ngardi titiang, mawinan wénten titiang sapuniki, merupa tan genep masikian, mangkinti tiang ra uhnangkilang dewek ring Betara, mangda cokor I Dewa ngaksi titiang. Titiang nunas ica ring Betara, mangda dados titiang jlema patut sané rahayu becik. Yan tan Betara lédang, becik pademang titiang iriki! }engah titiang dados jlema nyalah para."

Lantas ida Betara ngandika "saja bapa ngrupa cai. Krana kené lekad cai tuah asibak, né malu mémén cainé salah nunggingin nira sedek majalan di ambarané, wireh ia sebet busan-busan nuunang menekang padiné, bakal jemuha sing maan ai, kaselag-selag baan ujan. Ento krana ia kajarnah baan tejan bapane. Da ja suba cai teka nuna panyupatang tekén bapa, nah bapa lukata caL Kema cai manjus mabersih di pasirarnan bapané, ento ditu kema laku, ditu ada pancoran Sinduratna, kema ditu panjusang ibané, lamun suba lekas kules cainé né, duduk aba mai!"

Nah suba jeni keto, gelising satua, énggal kema koné ia manjus sig pasiraman idané Betara Surya, sig pancurané telung dasa tembaga, kekuningan, sekancan totonan tur pada bungah rnasoca inten mirah manik, sekancan sasocan ada ditu buina yehe muama endah pada ening pesan, ento koné pepeda uli tanggu kauh baana manjusin nganti teked di tangguné badangin. Pragat ia manjus dadi keles kulesné, genep cara-caraning manusa ukudanné jani tur bagus alep buka Rejunane. Toliha awakné suba melah, suba genep lantas duduka kulesné abana buin nangkil ring Ida Betara.

Ida Betara Surya ngandika, "Nah ento sing luung suba cai? Kema jani cai mulih ka lemah! Lamun cai predona baan mémén cainé, edengang kules caine! Jani apang melah cai rnabikas, sing buungan cai sadia. Kema cai ngortaang pangandikan bapa, mani-mani yan ada anak luh langgana buin aketo nungging-nunggingin, kena sapa baan dewa, wastu ngelah pianak salah, salah wetu, salah rupa, malapataka. Van ada anak luh kalaning camah, ngulunggang ngutang carnahné di rnarga agung, kena sapa ban Betara Surya. Wastu sing dadi menyah, kasakitan ban rare. Patutné anaké luh camah, yatna ngutang camahné, pangda di jalan-jalan manongos, ngawe punah gurni."

I Sigir matur, "Ratu, titiang ngiring, mangkin titiang rnaparnit." Suud rnadan I Sigir, jani rnadan Truna Bagus.

Tan kacerita di jalan, teked ia jurnahné kala peteng, dapetanga korinné makancing, lantas togtoga sambilanga gelu-gelu, "Memé, Memé, Memé, ampakan jlanané, icang teka!"

Masaut méménné, "nyén ento kamémén-mémén nogtog jlanan kali jani, urnah icang suung?"

Masaut I Sigir, "icang pianak Mémé."

Masaut mernenné, "Dija pianak mémé teka, ia luas suba makelo, meh ia suba mati di jalan-jalan."

Masaut I Sigir, "Nah ampakang jlananne! Icang suba pianak Mémé." Kéto masi singina baan méménne; pamragat ampakina jlanan baan méménné, abaanga suluh. Mara enota anak bagus magem tur menak gobanné maketketan ko ia Dewa Ratu gigian, "mimi Dewa Ratu, sapa sira puniki? Titiang tan uning, anak Dewa, anak Ratu, anak Agung, titiang tan ngelah panak sapuniki bagusné, panak tiange anak mala tuah asibak."

Masaut pianakné, "sing icang suba pianak Memé, né apa kules icange malu, jani icang suba maan panglukatan ida Betara né ngardi ukudan icange." Ditu lantas edenganga kulesné saluka, buin magoba asibak buka né suba. Ditu kendel méménné, puluka pianakné pangelingina, usapusapa, sayangana pesan.

"Teka saja i dewa cening, nah sadian mémé, meneng jani i dewa jumah tongosin mémé, pang mémé demenl" Ditu I Sigir buin ngelus kulesné, buin dadi Truna Bagus, lantas ia ngortaang pajalanné luas, uli panyumu kayang pamragat indik maternu ngajak Betara Surya.

Tutugan satuané né, suba makelo I Truna Bagus jumahné, ngomong ia tekén méméné kené, "Me jani icang suba keIih, icang makeneh tekén anak luh, alihang icang tuah anak luh"

Masaut rnemenné, "aruh Dewa Ratu, nyén men anaké alih mémé? K{me lacur méméné buin belog. Anak kenken ya cening, maan, ané keto anggon mémé mantul"

Masaut pianakné, "Nah lamun keto, nongos Mémé jumah, depang icang luas kaalase masemedi, madak ada suecan Widi, dong maan icang anak luh." Kéto ia Truna Bagus, méménné jejeh atinné buin makelo lakar kalahina, ngeling ia sok mlengok. Pianakné ngedas lemah majalan luas, ngungsi alas gununge gedé.

Kacerita teked di alase gedé, ada tongos melal1, lantas ditu ia myasa, rna tapa, ngredana ida Betara né mlinggih di pucuk gununge. Suen-suen ida Betara rauh marupa anak lingsir, ngadeg di arep I Trunané tur ngandika kené, "mangujang cai Truna dini pang makelo? Ento kema laku ka gumi anu, ditu karman caine! Ratuné ditu madué putra istri aukud jegeg pesan, né jani ajinné kakewehan nglawan musuhné sakti maya-maya, raksasa buin aeng suba ngratu dini di alase. Ento apang sida ban cai ngamatiang nlahang sekancan raksasané totonan, cai maan upah okan Ratuné ento tur cai nyilurin dadi ratu ditu, ngrahayuang gumine. Nah né baanga cai panugrahan manik sekecap sidi mandi. Nah dong selepang layah caine!" Mara keto pangandikan anaké lingsir, selepanga layahné, lantas kecuhina baan anaké lingsir, nikaang ngelekang paesne. Gelekanga baan I Truna Bagus tur ia ngaturang bakti, nunas pasuecan ida Betara. Betara ilang tan prawat matra. I Truna Bagus majalan nuut tuduh Widiné ngelod kanginan dogen.

Gelising satua, énggal teked reko ia di guminé gedé kelod kangin.Ida sang Prabu, né ditu madué putra istri aukud jegeg pesan, sedeng mengpeng anom. Gumin idané katekén musuh raksasa galak-galak buin sakti, gedé agul-agul, mamangsamangsa jlema, sai-sai teka ka neeara nguug-nguugin. Telah panjak ida mlaib pati lebang-lebangin, asing bakatanga ban raksasané, ento matianga amaha; cereta getihné, barang dadua, barang telu, patpat, adasa. Beh makacakan tulang jlemané lepeh-lepehanga ban raksasané ento di jalan-jalan. Ento krana keweh guminé ngiring ida sang Prabu, lantas ada saud pangandikan ida sang Prabu, "Nah, né jani nira masobya, nyén ja nyidyang ngamatiang raksasa ento, ia bakal jenenganga agung, bakal baang nyuang panak ira sang putri", keto pangandikan idané suba kajarawak di negaran idané.

Panjak idané yadin para menaka makejang sing pesan ada nyidayang, wireh raksasané ento sakti tur bisa maya-maya. Sedekan anak mapauman di bancingah, I Truna Bagus teka manyingid buin magoba asibak, madingehang raos, lantas ia matur tekén sang sané mangaraos ditu, "inggih yan yakti asapunika wacanan ida sang Prabu, titiang nunas ngiring pakayun idané sané mangkin, kewanten mangda ida dané sareng sami nonton satingkah titiange ngiring pakayunan, yadin pacang sadia tan sadia, mangda kapanggih. Sapunika atur titiange".

Getising satua énggal ada nguningang ring ida sang Prabu, ada jadma samakuta jagi nelasang satrun idané, nanging jadma tamiu, merupa tuah asibak. Pangandikan ida sang Prabu, kapangandikain netesang, jadma uli dija teka magoba asibak, anak kenken? Katetes koné ia baan parekan sang Prabune. I Truna Bagus ngorahang awakné uli di alasé, sing ja nawang awakné, apa buin umahne. Kauningang keto masih tekén ida sang Prabu, engsek ida makayunin, apan jlema asibak, sing buungan ia kaicen putran idané tur serahin ida gumine. Cendek engsek pakayunan ida sang Prabu, nanging kadong suba sauh pangandika, "Nah depang dogen, kalingke jlema mala sing genep jlema ukudan ririh suba keweh, apan raksasané gedé bin sakti, teguh rebut ajak tiu sing mintulin." Buin ngandika ida sang Prabu, "ih iba patih pada makejang, nah kema dauhin panjake makejang apang pesu mabalih, né ada anak tuah asibak bani nglawan musuhé, bakal ngamatiang musuhe ento!" Nah suba jani keto, énggal pada madedauhan, ngatag panjak ida sang Prabu, pada pesu ka bancingah mabalih tur suryak-suryak makuug ngelurin raksasané apang énggal teka.

Kacerita, i raksasa nu joh suba ningeh munyin jlema suryak-suryak makuug, ia kendellaut ngénggalang melaib nyagjagin, keneh-kenehné, "jani ingong betek ngamah manusa suba mapunduh liu, sada noos angkihane. Ngeb maketketan pada anaké ningeh geluran raksasané totonan, apan sing buungan bakal amaha. Ditu I Truna Sibak nyinahang kawanenan tekén kasaktian panugrahan Widiné, Iantas ia manyogjog nyagjagin raksasané ento sambilanga nuding, kené munyiné, II ih iba raksasa jeIé, Ianggana pesan iba teka mai, mamangsa jIema nguugang gumi. NungkuI! Nyongkok! Nyumbah! Kai putran Betara Surya!" Mara Truna Sibak mamunyi keto, saking sidi sakecapé, teka nungkul ngees i raksasa teka tuut kenken ja tundené baan I Truna Sibak, raksasané nyak dogen. Ditu Iantas uduh plagendanga baan I Sibak, tundené bangun, ia nyak, tundené ngigel nyak, tundené jumplang-jumpling nyak. Buina tundené majalan nyungkling apang tendasné maarep tuun, batis né maarep menek, ia masih nyak. Kéto ngendah suba igelanga, nyak dogen. Anake yadin retuné bengong pada non ton, mabalih satingkahe.

Suba makelo keto, suba kanti oon raksasané ento mangendah pelag, lantas tundené baan I Sibak ngaplugang terasné di batuné gedé batan kayuné ditu. I raksasa sahasa ngaplugan terasné di batuné gedé, laut bencar terasné, makecrot pesu poloné, neleh matané, lantas mati. Beeh rame suryake di bancingah. Makejang pada gigian anaké baan aluh I Sibak ngamatiang raksasané gedé buin galak. Suba mati raksasané, I Sibak lantas kanikaang ka jero tangkil ring sang Prabu. Ditu ia buin katetes, anak kenken sajarmé, uli dija? Lantas ia nguningang antuk palekadan ibané, uli kawit kayang panyuud, katatuannya ia putran Betara Surya, tur suba malukat malané dados jIema rahayu tur madan I Truna Bagus. Di panangkilan ia laut ngelus kulesné, gobanné asibak dadi maganti rupa dadi manusa bagus. Ida sang Prabu lédang pisan sasampuné mireng nyingak kadadian I Trunané keto. Prajani micaang jagat idané tur kabuncingang tekén putran idané. I Truna Bagus kaicen parab Prabu Déwantara, kasungkemin baan gumi Ian panjak sang Prabu makejang. Ida sang Prabu né mula lantas lunga ngwangun yasa kaalasé, ngening-eningan pakayunan sareng rabiné tuah ngayatang ragin ida moksa ka suargan.

Kéto satuan nyané malu, krananné dadi maganti agete tekén lacure.

Pustaka[uah | uah wit]

  1. Ida Gusti Ngurah Bagus. (2013). Kembang rampe kasusastraan Bali purwa / kakapulang, Ida Gusti Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa. Denpasar: Bali Bahasa Provinsi Bali.