I Brakah

Saking Wikipédia


Aksara Latin
     
I Brakah
Satua
AranI Brakah
Data
NegaraIndonésia
WewidanganBali

Satua I Brakah (aksara Bali: ᵒi​brakaḥ) inggih punika silih tunggil satua Bali.[1][2]

Daging satua[uah | uah wit]

Kacrita di tengah alasé ada dukuh luh ngubu. I Dukuh sai-sai geginanné ka tengah alasé ngalih saang, tur adepa ka negara. Sedek dina anu, ia ngalih saang ka tengah alasé. Makelo ia ngalih saang, nget ia ngasén bedak. Lantas ia mileh ngalih - alihin yéh, masih ia tusing nepukin tukad. Makelo-kelo lantas ia nepukin clebongkakan misi yéh abedik. Baan sanget bedakné ia tusing ngitungang yéh puek muah ning. Nget yéhé ento inema. Sasubanné sanja lantas ia mulih.

Gelising crita, nget I Dukuh beling I Dukuh kendel pesan kenehné. Kasuén-suén suba tutug ulanan anaké cerik, lantas anaké lekad. Anaké cerik tusing ja magoba jlema, nanging magoba alu. Anaké cerik mrasa lek baané magoba alu, lantas ia macebur ka tlagané. I Dukuh lantas ngeling ngarod-arod sambilanga masesambatan, “Inggih Cening, nguda Cening las pesan ngalahin Mémé. Jet ja Cening magoba alu, keneh Méméné tusing ja kénkén. Keneh Méméné tresna pesan tekén Cening. Jet ja Cening magoba alu, tusing ja Mémé ngéwehang buat entoné. Jani yén Cening tresna mamémé tekén Mémé, enahang ragan Ceningé!” Makelo-kelo ia masesambatan, lantas aluné ngenah. I Dukuh ngénggalang nyemak, tur abana ka baléné. Aluné sai-sai kapreténin, cara mreténin anak cerik pusuh.

I Alu ngomong tekén méménné, “Mémé jani adanin tiang I Brakah!” Méménné turut tekén sapamunyin panakné.

Kacrita I Brakah suba matuuh pitung dina, lantas ia ngomong tekén méménné, “Mémé, kema beliang tiang tambah cerik abesik, tiang lakar mlajah mabian!”

Méménné masaut, “Da suba Cening mabian, apa Cening kuangan, orahang dogén tekén mémé!” I Brakah lantas ngeling maguyang, mara tusing baanga mabian. Krana I Brakah tusing dadi tungkulang, lantas méménné ngénggalang ka désa meli tambah abesik. I Brakah ngawitin numbeg tongosné mamula tabu, bligo, muah soroh jukut-jukutan.

Gelising crita, suba bligo muah tabuné mabuah nged, tur gedé-gedé pesan. Sabilang semengan I Dukuh ka peken ngadep jukut-jukutan. Makelo-kelo makejang anaké di negara pada ningeh orta, yén I Dukuh ngelah pianak alu.

Sedek dina anu, I Brakah lantas ngomong tekén méméné, “Mémé, bin mani ajak ja tiang ka peken, apang tiang nawang peken.”

Méménné masaut, “Da ja cening bareng ka peken, dokar pada liu nyanan liliga cening nyen.”

I Brakah buin masaut, “Sing liliga apa tiang!”

Méménné buin masaut, “Nah, yén cening nyak ja di sisi ngambahin, nyak mémé ngajak cening kema.” I Brakah kendel pesan kenehné mara méménné nyak ngajak ia ka negara. Buin maninné semengan pesan suba ia bangun, lantas ia ka peken, bareng-bareng ajaka méménné. Di tengah jalan liu anaké nyapatin ia kéné, “Ih Dukuh, nyai kija ngajak alu.”

I Dukuh lantas masaut, “Panak tiangé ené, ia nutug ka peken.”

Makejang anaké ngedékin I Dukuh, baané I Dukuh ngelah pianak alu. Nangingké I Dukuh tusing sebet kenehné kakedékin. Sasubané daganganné telah, lantas ia mulih. Sukat I Dukuh ngelah pianak alu, lais-lais pesan ia madagang. Tur batinné liu-liu pesan. Gelising crita, critaang jani I Brakah suba truna, lantas ia ngomong tekén méménné, “Mémé, kema mani padikang tiang okan Ida Sang Prabu!” Méménné lantas masaut, “Yéh to nguda pangkah pesan, dong bani mémé matur tekén Ida Sang Prabu, méh rejeka tekan mémé.” I Brakah buin ngomong tekén méménné, “Yéh Mémé, tusing bani Mémé nindihin tiang baan urip méméné. To koné Mémé tresna tekén tiang. Diéncénné Mémé bani ngetohin tiang. Nah yén Mémé tusing bani lakar madikang tiang okan Ida Sang Prabu, tiang lakar magedi uli dini.” Mara I Brakah ngomong kéto, lantas méménné ngeling sambilanga ngomong kéné, “Nah, yén Cening sarat pesan nundén mémé mamadik ka puri, mémé tusing ja bani miwalin keneh Ceningé. Nangingké gelahang bareng. Cening suba nawang, mémé anak tani. Jani mémé tusing sebet, yén suba nindihin Cening. Krana jani mémé lakar majalan, nah ané éngkén kenehang Cening?”

I Brakah lantas masaut, “Titiang sing ja milihin buin, ané encén ja kalugra.” I Dukuh lantas ngénggalang ka puri. Tangkil ring Ida Sang Prabu. Sang Prabu lantas ngandika, “Yéh nyai Dukuh luh tumbén. Saja nyai ngelah pianak alu?”

I Dukuh lantas matur sarwi nyumbah, “Inggih Ratu Sang Prabu, sayuwakti titiang maderbé pianak mrupa alu.” Ida Sang Prabu buin ngandika, “Men, apa buatang nyai mai?”

I Dukuh buin matur, “Inggih Ratu Sang Prabu, nawegang pisan titiang matur sisip ring Palungguh Cokor I Ratu, mungguhing karyan titiangé mangkin rauh mriki, titiang kakenken antuk pianak titiangé nglungsur putran Cokor I Déwa, asiki.” Ida Sang Prabu lantas ngandika, “Yéh dong kéto gatin nyainé mai? Nyai ngidih panak icangé, lakar pakurenang nyai ajak alu, kéto?” I Dukuh lantas matur, “Inggih patut Ratu Déwa Agung.”

Ida Sang Prabu duka pisan, nangingké nyalit kayun ngamatiang anak nunas. Ida Sang Prabu meneng tan pangandika. Sasubanné empahan dukan Ida Sang Prabu, lantas Ida ngandika, “Nah krana nyai nunas panak icangé, jani icang matakon tekén ia. Kénkén ja ia buin kejep.” Ida Sang Prabu lantas ngendikain okané pinih duura.

Sasubanné rauh, lantas Ida ngandika, “Cening Galuh, né I Dukuh teka lakar nunas cening, men cening kénkén, nyak lakar makurenan tekén panakné?” Ida Radén Galuh duka pesan kayunné lantas Ida ngandika, “Inggih Ratu Aji, titiang nawegang matur sisip ring Ratu Aji, sané mangkin titiang matur mapamit sapisan.”

Ngandika Ida Sang Prabu, “To kéto koné Dukuh, nanak Galuh sing nyak. Kema orahang tekén pianak nyainé!” I Dukuh lantas mapamit sarwi nyumbah.

Kacrita Radén Galuh érang pakayunanné tekén I Dukuh, lantas Ida ngandika tekén parekanné, “Ih cai parekan, kema cakcak tendasné I Dukuh pang kanti benyah!” Parekanné ngénggalang ngantosang I Dukuh di jaba kuta. Sasubanné I Dukuh liwat uli Negara lantas I Dukuh karejek. Tur bangkénné kacahcah, kasabat-sabatang.

Jani kacrita I Brakah jumahné, makelo ia ngantosang méménné, masih tusing teka, lantas ia ka negara ngalih méménné. Nget tepukina méménné mapukang-pukang. Lantas buin tambun-tambunanga, tur uripa. Méménné buin idup buka jati mula.

Méménné lantas ngomong, “Cening, to kénéanga suba Mémé tekén kaulan Ida Sang Prabu.”

I Brakah lantas masaut, “Dong da Mémé jejeh, buin mani buin kema!” I Dukuh masaut, “Yan Mémé buin kema, pedas Mémé buin matianga.”

I Brakah buin masaut, “Yén Mémé buin mati tiang buin ngurip.”

Kacrita buin maninné semengan, buin I Dukuh nangkil ka Puri. Ida Sang Prabu ngandika, “Yéh, buin teka I Dukuh, men kénkén pianak nyainé?”

I Dukuh matur tekén Ida Sang Prabu, “Inggih Ratu Sang Prabu, titiang nawegang matur sisip ring Palungguh Cokor I Déwa, titiang mangkin kénkén ipun nunas sané alitan.” Ida Sang Prabu raris ngandikain okané sané Madéan. Sasubanné rauh, Sang Prabu lantas ngandika, “Cening nanak Galuh, I Dukuh mamadik cening, kénkén cening nyak tekén panakné?”

Raden Galub lantas ngandika, “Inggih Ratu Aji, titiang matur mapamit sapisan.”

Ida Sang Prabu ngandika, “To, kéto koné Dukuh, kema mulih orahang tekén pianak nyainé.” I Dukuh lantas mapamit sarwi nyumbah. Di tengah jalan, buin I Dukuh karejek nganti mati.

Makelo-kelo teka buin I Brakah ngurip méménné. I Brakah lantas ngomong, “Mémé buin mani kema Mémé buin cepok!”

Méménné lantas masaut, “Nah yén suba cening, Mémé dong sing bani tulak.” Buin maninné semengan buin ia nangkil ka puri, makejang parekanné ngrenggeng, “Yéh pindo suba matiang tendasné masih ia idup.” Mara I Dukuh teked di puri, lantas Ida Sang Prabu ngandika, “Ih nyai Dukuh, buin nyai teka, men kénkén pitungan pianak nyain”?”

I Dukuh lantas matur, “Inggih Ratu Sang Prabu, titian nawegang matur sisip ring Palungguh Cokor I Déwa, mangkin sané pinih alita tunas titiang.” Ida Sang Prabu lantas ngandikain okané paling alita. Sasubané rauh raris Sang Prabu ngandika, “Ih Cening Galuh, cening idiha tekén I Dukuh, kénkén cening nyak tekén pianakné?”

Radén Galuh lantas matur, “Inggih Ratu Aji, titiang nénten Ja purun tulak, yén sampun saking pangandikan Ratu Aji. Ya ta ipun panak jlema, yadiastun sekala buron, yén sampun pangandikan Ratu Aji, titiang nénten purun tulak.” Mara kéto atur Radén Galuhé, asemu kabangan warnan Ida Sang Prabu, raris Ida meneng tan pa ngandika. I Dukuh suba nawang yén Ida Sang Prabu duka, lantas ia nguntul, tusing bani mlihat. Sasubanné empahan kayun Ida Sang Prabu, raris ngandika, “To kéto koné Dukuh, I Galuh nyak tekén pianak nyainé, nanging icang jani ngwidi tekén panak nyainé, yén ia nyidaang ja ngaénang icang bantal ambul ketungané, bang icang ia pianak icangé, orahang kéto tekén pianak nyainé!”

I Dukuh lantas matur, “Inggih titiang sairing.” I Dukuh lantas mapamit, sarwi nyumbah. Mara ia neked jumah, lantas ia morahan tekén pianakné, “Cening, jani misi ambul keneh ceningé, nanging Ida Sang Prabu ngwidi tekéning cening, apang cenin ngaturin ida bantal ambul ketungané.”

I Brakah lantas masaut, “Nah sida. Buin mani tiang lakar ngaturang.”

Kacrita buin maninné semengan, lantas I Brakah ka sanggah, ditu ia ngenyitin pangasepan, lantas ia ngomong, “Wastu manik sakecap, apang ada bantal ambul ketungané adasa tur apang bias majalan padidiana.” Jeg prajani ada. Lantas ia ngomong tekén méménné. “Né apa bantalé lakar aturang titiang.”

Méménné kendel pesan kenehné baané suba nyidaang. I Brakah buin ngomong, “Ih iba bantal, kema aturang iban-ibané tekén Ida Sang Prabu!” Bantalé makadadua lantas padrutdut ka puri. Ida Sang Prabu ngon nyingakin bantalé teka majalan iban-ibana. Ida lantas nauhin panjaké makejang. Lakar kaicén bantal, makejang panjaké pada ngon ningalin bantalé gedé-gedé pesan majujuk di puri. Di subané bantalé ento telah, lantas Sang Prabu ngandika buin tekén I Dukuh, “Ih nyai Dukuh, nira buin ngwidi, apanga nyidaang pianak nyainé ngaturang balé mas. Yén ia suba nyidaang, nira lega maang ia pianak nirané.” I Dukuh lantas morahan tekén pianakné.

Kacrita buin maninné semengan buin ia ngenyit dupa, lantas ia ngomong, “Wastu manik sakecap apang ada balé mas di bancingah.” Nget prajani ada. Mara Ida Sang Prabu medal, nget cingakina ada balé mas makaukud. Ida Sang Prabu lédang pisan pakayunanné, lantas Ida ngesengin I Dukuh, kandikaang ka puri ngajak panakné. I Brakah lantas kaajak ka puri. Makejang anaké pada ngon, tekén kapradnyanan aluné ento. Mara ia teked di bancingah, lantas Ida Sang Prabu ngandika tekén okané, “Cening Galuh, jani cening lakar anténang Aji ajak I Brakah pianak I Dukuhé. Ida Radén Galuh matur sairing. Ida Sang Prabu lantas madauhan, apang panjaké ngayah ka puri.

Jani critaang Radén Galuh ajaka I Alu sai-sai Ida bareng sirep. Sedek dina anu I Alu nyuti rupa dadi anak bagus pesan. Kulesné kengkebang ngejang. Unduké ento kauningin tekén Radén Galuh, lantas kulesné ka paling. Ngawit ento I Brakah tusing buin nyidaang dadi alu. Jani dadi manusa tulén, tur gobanné kaliwat bagus. Ida Radén Gaiuh seneng pesan kayunné, krana rabiné tusing ja alu sesajaan, nanging jlema kaliwat bagus. Sasubané ada déwasa melah, lantas Radén Galuh matebasan. I Brakah jani jenenganga patih.

Pustaka[uah | uah wit]

  1. Bali, Suara Saking. "I Brakah". Suara Saking Bali. Kaaksés 2021-01-12.
  2. Kembang Rampé Kasusastraan Bali Purwa, Buku 1 sané kapupulang antuk I Gusti Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa kaca kaping 99.