Serangan Umum 1 Maret 1949

Saking Wikipédia
Serangan Umum 1 Maret 1949
Silih tunggil Perang Kemerdekaan Indonésia

Monumen Serangan Umum 1 Maret
Tanggal1 Maret 1949
Genah
Pamuput
  • Kemenangan strategis Indonésia
  • Kemenangan taktis Belanda
Pihak terlibat
 Indonésia  Belanda
Tokoh miwah pamimpin
Jendral Soedirman
Kolonel A.H Nasution
Letkol Soeharto
Van Mook
Louis Joseph Maria Beel
Kakerengan
±1000 Prajurit ±300 Prajurit
Korban
300 prajurit seda miwah 53 anggota polisi tewas. 6 diri seda miwah wénten 3 diri anggota polisi; selain itu 14 diri luka-luka.
Krama sané seda nenten kaitung pasti.

Serangan Umum 1 Maret 1949 (aksara Bali: sĕraṅanaᵒumum·=1=​maret·=1949) inggih punika pagebug ageng sané kamargiang duk 1 Maret 1949 ka kota Yogyakarta sané katiténin miwah kadabdabang olih jajaran tertinggi militer ring Divisi III/GM III sané kasarengin olih pamucuk saking krama Jogja. Pamarginé puniki sangkaning préntah saking Panglima Divisi III, Kol. Bambang Sugeng,[ngidih pustaka] pinaka jalaran muktiang ring jagat internasional pasukan TNI - taler Républik Indonésia - kantun digjaya ring rat, puniki taler dados cihna negepang kawéntenan Indonésia ri kala nyarengin pabligbagan sané kantun mamargi ring Déwan Keamanan PBB sané matatujon ngaonang manah pasukan Belanda taler pinaka jalarang nyihnayang ring jagat internasional Tentara Nasional Indonésia (TNI) kantun madué digjaya pacang ngamargiang pabéla pati nindihin jagat. Soeharto duk punika pinaka pamucuk brigade X/Wehrkreis III taler nyarengin pinaka pelaksana lapangan ring wawengkon Yogyakarta.

Latar belakang[uah | uah wit]

kirang langkung abulan risampuné Agresi Militer Belanda II sané kamargiang duk bulan Désémber 1948, TNI ngawitin ngrincikang rencana pacang ngebug tentara Belanda sané kakawitin antuk megatang telepon, ngrusak kereta api, ngebug konvoi Belanda, miwah pamargi tiosan sané ngawé rusit.

Belanda sayan akéh makarya genah majaga, utaminnyané ring margi-margi sané dados margi utama sané dados penghubung kota-kota sané sampun kakuasayang. Puniki ngawinang pasukan Belanda bencar majaga ring pos-pos alit ring wawengkon republik sané dados genah gerilya. Kahanané puniki raris dados selah sané becik pasukan TNI jaga ngebug pasukan Belanda.

Pangawitin Pébruari 1948 ring wates Jawa Timur, Letkol. dr. Wiliater Hutagalung - sané ngawit saking Séptémber 1948 kajudi dados Perwira Teritorial saha kajudi nyiagayang pamargin gerilya ring wawengkon Divisi II dan III - masadu ajeng ring Panglima Besar Sudirman pacang nguningayang indik pamargin resolusi Déwan Keamanan PBB saha kawéntenan Belanda sané nénten cumpu ring resolusiné punika, taler Belanda ngamargiang propaganda sané nguningayang Républik Indonésia sampun nénten wénten malih. Malarapan antuk Radio Rimba Raya, Panglima Besar Sudirman taler sampun uning indik kawvntenané punika. Panglima Besar Sudirman raris nitahang mangda makarya pangrencana sané prasida nepasin napi sané sampun kasobyahang olih Belanda.

Hutagalung raris makarya pasukan wilayah Divisi II miwah III, mangda prasida setata mabligbagan sareng Panglima Besar Sudirman, saha dados penghubung Panglima Besar Sudirman sareng Panglima Divisi II, Kolonel Gatot Subroto miwah Panglima Divisi III, Kol. Bambang Sugeng. Tiosan ring punika, pinaka dokter spesialis paru, ri kala wénten galah, dané taler sareng nambanin Panglima Besar Sudirman sané duk punika sampun keni pinyungkan paru-paru. Risampuné tedun saking gunung duk bulan Séptémber miwah Oktober 1949, Hutagalung saha kulawargannyané meneng ring Paviliun ring genah Panglima Besar Sudirman ring Jl. Widoro No. 10, Yogyakarta.

Pamineh saking Hutagalung inggih punika, sampun sepatutnyané jagat internasional utaminnyané Amérika Serikat miwah Inggris, Negara Républik Indonésia kantun ajeg, madué tata pamréntahan (Pemerintah Darurat Républik Indonésia – PDRI), madué organisasi TNI saha wénten tentaranyané. Sangkaning punika, sampun sepatutnyané ngamargiang pagebug ageng, sané nénten prasida kakuwubin olih Belanda, taler mangda kauningin olih UNCI (United Nations Commission for Indonésia) miwah wartawan-wartawan saking dura negara mangda kasobiahang ka wawengkon jagat internasional. Pinaka jalaran nyihnayang ring UNCI taler wartawan saking dura negara indik kawéntenan Negara Républik Indonésia, kaperluang para truna sané ngangén seragam Tentara Nasional Indonésia, sané prasida mabaosan nganggén basa Inggris, Belanda, utawi Prancis. Panglima Besar Sudirman taler cumpu ring pangrencanané punika saha raris nitahang ring Hutagalung mangda ngamargiang pangrencanané puniki kasarengin antuk Panglima Divisi II miwah III.

Letkol. dr. Hutagalung kantun jenek makudang-kudang dina mangda prasida sareng nambanin Panglima Besar Sudirman, sadurung mawali ka genah dané ring Gunung Sumbing. Manut kadi titah Panglima Besar Sudirman, ring pasangkepan Pimpinan Tertinggi Militer dan Sipil ring Gubernur Militer III, sané kamargiang duk 18 Pébruari 1949 ring markas sané magenah ring Gunung Sumbing. Tiosan ring Gubernur Militer/Panglima Divisi III Kol. Bambang Sugeng miwah Letkol Wiliater Hutagalung, taler rauh Komandan Wehrkreis II, Letkol. Sarbini Martodiharjo, miwah para pamucuk saking krama sipil, inggih punika Gubernur Sipil, Mr. K.R.M.T. Wongsonegoro, Residen Banyumas R. Budiono, Residen Kedu Salamun, Bupati Banjarnegara R. A. Sumitro Kolopaking, miwah Bupati Sangidi.

Letkol Wiliater Hutagalung sané duk punika taler dados Penasihat Gubernur Militer III nyobyahang pangrencana sané sampun kacumpuin olih Panglima Besar Sudirman, raris kabligbagang sareng-sareng, inggih punika:

  1. Pagebug sané kamargiang sinarengan ring wawengkon Divisi III, kasarengin olih Wehrkreise I, II miwahIII,
  2. Nedunang sami angga militer miwah sipil sané wénten ring wawengkon Gubernur Militer III,
  3. Ngamargiang pagebug ageng ring kota sané wénten ring Divisi III,
  4. Mangda setata ngamargiang koordinasi sareng Divisi II mangda prasida ngamedalang panglalah sané ageng,
  5. Pagebug punika mangda prasida kauningin olih jagat internasional, mangda prasida ngamolihang wantuan saking:
  • Wakil Kepala Staf Angkatan Perang mangda prasida ngamargiang koordinasi nganggén pemancar radio druwén AURI taler Koordinator Pemerintah Pusat,
  • Unit PEPOLIT (Pendidikan Politik Tentara) Kementerian Pertahanan.

Tatujon utama saking pangrencanané puniki wantah nyihnayang kawéntenan TNI saha nyihnayang Républik Indonésia ring jagat internasional. Pinaka cihna kawéntenan TNI, antuk punika angga UNCI, wartawan-wartawan dura negara saha Pengamat Militer mangda prasida ngantenang perwira-perwira sané maseragam TNI.

Risampuné ngamargiang pabligbagan, grand design sané kasobiahang olih Hutagalung raris kacumpuin, raris indik pagebug ageng ring silih tunggil kota, Panglima Divisi III/GM III Kolonel Bambang Sugeng sané sepatutnyané kagebug wantah kota Yogyakarta.

Wénten tetiga sané dados awinan Bambang Sugeng mamilih Yogyakarta, inggih punika:

  1. Yogyakarta wantah Ibu kota RI, punika mawinan yéning prasida karebut malih yadiastun wantah makudang jam kémanten, sakéwanten prasida pacang ngwétuang penglalah sané ageng pisan ring utsaha perjuangan Indonésia nglawan Belanda.
  2. Akéh wénten wartawan dura negara ring Hotel Merdeka Yogyakarta, taler kantun wénten angga delegasi UNCI (KTN) taler Pengamat Militer saking PBB.
  3. Taler punika wantah wilayah Divisi III/GM III sané nénten malih madaging nunas pamargi saking Panglima/GM tiosan taler makasami pasukan sampun uning kawéntenan genahé punika/daerah operasi.

Tiosan ring punika, sesukat kamedalang Perintah Siasat tanggal 1 Januari 1949 saking Panglima Divisi III/Gubernur Militer III, mangda setata ngamargiang pagebug ring tentara Welanda, sampun kamargiang makudang-kudang pagebug ring wawidangan Divisi III/GM III. Makasami Divisi III dadosné sampun tatas uning indik kahanan utawi pamargi sané prasida ngebug Welanda.

Tiosan ring punika, sesukat kamargiang pagebug gerilya, pamucuk saking krama sipil utaminnyané Gubernur Wongsonegoro miwah para Residen taler Bupati, setata kasarengin ring pabligbagan utawi ri kala jagi ngambil pamutus. Punika mawinan pastika sampun pacang akéh ngamolihang wantuan saking krama ring wawidangan genah jagi ngamargiang pagebugé punika.

Raris kabligbagang sapasira kémanten sané jagi kasarengin ring pamarginé punika. Indik pangrencanané punika, pacang karerehang para truna sané ganggas, sané uning mabaosan nganggén basa Welanda, Inggris utawi Prancis taler pacang kategepin antuk seragam perwira TNI ngawit saking sepatu kamangda prasida nyinahang raga ring angga UNCI miwah wartawan-wartawan dura negara sané wénten ring hotel punika. Kolonel Wiyono, Pejabat Kepala Bagian PEPOLIT Kementerian Pertahanan sané wénten ring Gunung Sumbing polih amongan ngrereh truna-truna sakadi sané sampun karencanayang punika, utaminnyané sané tatas uning mabasa Welanda miwah Inggris.

Kaping kalih, jagat internasional mangda uning kawéntenan pagebug Tentara Nasional Indonésia ring tentara Welanda, utaminnyané ring kota Yogyakarta, Ibu kota Républik. Indik nyobiahang pagebugé puniki ring jagat internasional kawantu olih Kol. T.B. Simatupang sané magenah ring Pedukuhan Banaran, désa Banjarsari, sané pacang nguningayang ring pemancar radio Angkatan Udara RI (AURI) ring Playen, sané nampek sareng Wonosari, mangda sesampuné pagebugé punika kamargiang, gatra indik pagebug ring Yogyakarta punika pacang digelis kasobyahang.

Pinaka Wakil Kepala Staf Angkatan Perang, TB Simatupang sinah becikan yéning nyobiahang indiké puniki ring AURI yéning bandingang ring perwira Angkatan Darat. Yéning Belanda ngantenang Yogyakarta pacang kagebug, sinah ipun pacang nedunang tentara saking kota-kota tioasan ring wawengkon Jawa Tengah, minakadi ring Magelang, Semarang miwah Solo. Inggian galah saking Magelang - Yogya wantah 3 - 4 jam kémanten; Solo - Yogya, kirang langkung 4 - 5 jam, taler Semarang - Yogya, kirang langkung 6 - 7 jam. Magelang miwah Semarang (sisi Kauh) dados wawengkon saking Divisi III GM III, sakéwanten Solo, wéten ring wawengkon Panglima Divisi II/GM II Kolonel Gatot Subroto. Punika mawinan, pagebug ring wawengkon Divisi II miwah III mangda setata ngamargiang koordinasi sané becik mangda prasida pamargin pagebugé puniki mamargi antarmanut galah sané sampun kasungkemin, mangda wantuan Welanda saking Solo prasida katambakin.

Pamucuk krama sipil, Gubernur Wongsonegoro, Residen Budiono, Residen Salamun, Bupati Sangidi miwah Bupati Sumitro Kolopaking katitahang mangda nyiagayang saha boga utawi sahananing piranti pacang magebug ring wawidangan danéné suang-soang. Rikala magebug, para balawadwa mangda setata magingsir genah, punika mawinan akéh pacang nunas wantuan ring para kramanaé utaminnyané indik boga anggén sangu mabéla pati. Sadaweg ngamargiang pagebug gerilya, Camat, Lurah miwah Kepala Désa tegep pisan nyiagayang indik boga miwah toya. Puniki sami sampun karincikang olih balawadwa ring soang-soang désa.

Indik tamba utawi nambanin balawadwa sané sungkan kasukserahang ring PMI. Kawéntenan PMI punika sampun karencanayang saking riin duk makarya pangrencana saking Perintah Siasat Panglima Besar. Ring pangrencana Pertahanan Rakyat Total - pinaka nyangkepin Perintah Siasat No. 1 - sané kamedalang olih Staf Operatif (Stop) tanggal 3 Juni 1948, butir 8 nyihnayang: Kesehatan utaminnyané Kesehatan Rakyat miwah P.M.I. punika mawinan kawéntena dokter miwah rumah obat mangda dados sané utama.

Yadiastun sukil pisan, Sutarjo Kartohadikusumo, Ketua DPA taler dados Ketua PMI (Palang Merah Indonésia), sané ngamargiang tata cara utawi pamargin tamba-tamba sané kabuatang ring para balawadwané. Akéh dokter miwah angga PMI sané kabui olih Welanda taler wénten sané padem ri kala ngamargiang swadarma. Risampuné puput ngamargiang paruman, Komandan Wehrkreise II mawali budal pacang nyiagayang miwah negepin napi-napi sané sampun dados gegemelan soang-soang. Wénten sané katitahang mangda nguningayang pamutus paruman ka Gunung Sumbing duk 18 Pébruari 1949 majeng ring Panglima Besar Sudirman miwah Komandan Divisi II/Gubernur Militer II Kolonel Gatot Subroto.

Pustaka[uah | uah wit]

Pranala luar[uah | uah wit]