Cebur nuju daging

Kruna wilangan

Saking Wikipédia


Kruna wilangan inggih punika, kruna sané nyihnahang akéh arta brana utawi akidik papupulan barang, sahananing maurip wiadin laksana pakaryan, manut soroh nyané rumasuk wewangsan. Kruna wilangan punika kabinayang dados manutin rupa miwah pawiguna inucap.[1]

Soroh

[uah | uah wit]

Puniki kruna wilangan sané manutin pawiguna ipun kakepah dados nem inggih punika:

Kruna wilangan undagan

[uah | uah wit]

Kruna wilangan undagan utawi ketékan, kaanggén mabacakan kala utawi barang. Minakadi: sa, dua, telu, papat, lima, enem, pitu, kutus, sia, dasa, miwah selanturipun.

Kruna wilangan gebogan

[uah | uah wit]

Kruna wilangan gebogan, kruna wilangan sané madué aran niri-niri utawi carané ngucapang masiosan tur sampun ketah pisan kaanggén. Kruna wilangan puniki ketah ipun kaucapang nganggé lengkara, nentén wilangan ipun. Sané ngaranjing ring kruna wilangan gebogan luiré :

  • 35 wastanipun pesasur
  • 45 wastanipun setiman
  • 50 wastanipun séket
  • 75 wastanipun telung benang
  • 100 wastanipun satus
  • 150 wastanipun karobelah
  • 175 wastanipun lebak
  • miwah sané siosan

Kruna wilangan pahan

[uah | uah wit]

Kruna wilangan pahan puniki boya kasurat antuk angka, sakéwanten kasurat nganggé aksara. Sané ngranjing ring kruna wilangan pahan luiré :

  • Apahempatan utawi aprapat
  • Atenga
  • Atugel
  • Apahteluan utawi apahtiga

miwah sané lianan

Kruna wilangan tan janten

[uah | uah wit]

Kruna wilangan tan janten puniki akéh nyané nenten janten utawi nénten keni antuk ngawilangin akéh nyané. Ketah ipun kasurat nganggé kruna utawi aksara. Sané ngranjing ring kruna wilangan tan janten punki luir ipun :

  • Abedik : Nasiné di payuké masisa tuah abedik.
  • Begeh : Saudagar baasé begeh maan ngadep baas di Peken
  • Liu : Panakné luas ngaku liu ngabe pipis
  • Aketek : Uyahé enu di calungé tuah aketek.
  • Ombeh : Ombeh mabiayagan lengisé uli di paon.
  • Agetul : Agetul tusing enu lengisé di botolé.
  • Adésa : Ajaka adésa anaké démonstrasi di lapangan puputan.
  • Akikit : Akikit tusing dadi idih gelahné.
  • Abanjar : Ajaka abamjar anake nulungin ia mamula padi di carik.
  • Apaso : Lawar apaso isinina kuah.

Kruna wilangan panta wilangan

[uah | uah wit]

Sané ngranjing ring kruna wilangan panta wilangan, inggih punika :

  • Ékan
  • Dasan
  • Tus
  • Peon
  • Laksan
  • Keten/keti
  • Yuta
  • Bara
  • Ingel
  • Bengong

Kruna wilangan pepasten wilangan

[uah | uah wit]

Kruna wilangan puniki akéh ipun sampun pasti. Ketah ipun kruna wilangan puniki karahinin antuk kruna-kruna sané wénten pakilitan ipun ring kruna wilangan soang-soang. Sané ngranjing ring kruna wilangan pepasten wilangan, luiré:

  • Aakit; Sampi aakit
  • Aukud; Bébék aukud
  • Abidang; Tikeh abidang
  • Apasang; Sandal apasang
  • Abungkul; Taluh abungkul
  • Amuncuk; Busung amuncuk
  • Akropak; Wayang akropak
  • Acakep; Lontar acakep
  • Ajumput; Nasi ajumput
  • Akatih; Tiing akatih

miwah sané lianan

Rupa

[uah | uah wit]

Lian raos saking kruna wilangan prasida kaambil saking genah nyané kaanggén, tata cara ngambil nyané, piranti sané kaanggén, miwah satuan sané kaanggén. Ring panganggéan punika ketah kawewehin aksara a ring ajeng nyané, kawewehin ring ungkur wilangan sekadi panta wilangan.

Wilangan tan kasikiang

[uah | uah wit]

Wilangan puniki nénten ja kasikiang sareng kruna sané kaanggén ngabacak, menawi ri kala aksara a ipun kaicalang tan dados maartos kruna wilangan utawi wantah dados kruna aran kemantén. Luiré:

  • A barung = gong, gambelan
  • A bungkul = taluh, nyuh
  • A bidang = kamen, don
  • A bulih = baas, biu
  • A akit = sampi, kebo
  • A cédok = yéh
  • A ceeng = baas
  • A cangkir = téh, kopi
  • A cutak = tanah, carik, tegal
  • A cekel = gonda, jukut, kangkung
  • A katih = tebu, tiing, tali, bungkung
  • A kélan = tipat
  • A kétélan = yeh, lengis, ubad
  • A kilo = baas, bé, kopi, cengkéh, bawang
  • A pacraken = tanah
  • A puun = punyan kayu, punyan nangka
  • A tukel = benang
  • A tebih = saang, busung
  • A gebeh = yeh
  • A sopan = nasi
  • A sinduk = nasi
  • A puhu = baas
  • A tala = umah nyawan, umah tabuan
  • A tanding = banten, lawar, canang
  • A soroh = banten
  • A gulung = tikeh, bedég
  • A pakpakan basé = galah, kala
  • A menangan = kala pelalianan
  • A lusin = buku

Sikian wilangan

[uah | uah wit]

Wilangan puniki kasikiang antuk aksara a sareng kruna sané kaanggén ngabacak, menawi ri kala aksara a ipun kaicalang tan dados maartos kruna wilangan utawi wantah dados kruna aran kemantén. Luiré:

  1. Akatih : potlot,bungkung,tiing,lidi,sate,plpen.
  2. Abungkul : taluh,nyuh,nangka,duren,sumangka,gedang.
  3. Ajuring : sumaga,sumangka,duren.
  4. Atala : nyawan
  5. Atebih : sumangka,tiing,gedang,bata,carik.
  6. Atukel : benang
  7. Aukud : siap,jaran,sampi,kambing,kedis,bébék.
  8. Aijas : biu
  9. Aijeng : biu,salak
  10. Apunduh : méméri,bébék,siap.
  11. Apasang : sepatu,sandal,sumpel.
  12. Arangsukan : panganggo
  13. Alempir : kertas
  14. Abidang : kertas,kamben,saput,don basé.
  15. Aplupuh : tanem-taneman
  16. Acutak : carik,tegal
  17. Akecoran : yeh
  18. Apapah : don bi,don nyuh,don jaka
  19. Apuun : punyan nyuh,punyan poh, gedang,nyambu.
  20. Arence : ceroring,kepundung,buni,buluan
  21. Akelan : tipat
  22. Atanding : lawar,banten,sate
  23. Abatu : duren,nangka
  24. Apakpakan base : galah,makelone
  25. Awai,abulan,atiban : dina
  26. Acengkang,alangkat,améter,adepe : benang,papan
  27. Arirang : saput,kamben
  28. Arontong : baas,ketan,injin,jijih,jagung
  29. Acluki : arak, tuak, brem
  30. Aberuk,ajun : yeh
  31. Apacek : dara,kukur,titiran
  32. Akit : kebo,sampi
  33. Abarung : gong
  34. Abada : sampi,méméri,bébék,kambing
  35. Abulih : biu,jagung
  36. Alingseh : punyan tiing,tebu,biu,isen.
  37. Apinceran : roda

Aran wilangan

[uah | uah wit]

Ring basa Bali aran wilangan tan ja kapastika pateh sekadi wilangan petékan ipun, wénten wilangan-wilangan sané kaaranin mabinayan saréng ketah petékan ipun, luiré:

  • Éka : 1
  • Lelima : 5
  • Adasa : 10
  • Solas : 11
  • Roras : 12
  • Telulas : 13
  • Limolas : 15
  • Setiman : 45
  • Seket : 50
  • Telung benang : 75
  • Satus : 100
  • Karobelah : 150
  • Satak : 200
  • Telung atus : 300
  • Duang dasa : 20
  • Selikur : 21
  • Dua likur : 22
  • Selae : 25
  • Sanga likur : 29
  • Telung dasa : 30
  • Pasasur : 35
  • Samas : 400
  • Limang atus : 500
  • Telung atak : 600
  • Domas : 800
  • Sanga atus : 900
  • Siu : 1000
  • Nem bangsit : 1200
  • Pitung bangsit : 1400
  • Sepaa : 1600
  • Sepaa satus : 1700
  • Lebak sepaa : 1775
  • Sia bangsit : 1800
  • Duang tali : 2.000
  • Alaksa : 10.000
  • Aketi : 100.000
  • Ayuta : 1.000.000

Wastan Sasih

[uah | uah wit]

Pawastaan sasih antuk petékan punika prasida kasiosang antuk pawastaan liyanan minakadi:

  • Kasa : sasih 1
  • Karo : sasih 2
  • Katiga : sasih 3
  • Kapat : sasih 4
  • Kalima : sasih 5
  • Kaenem : sasih 6
  • Kapitu : sasih 7
  • Kawolu : sasih 8
  • Kasanga : sasih 9
  • Kadasa : sasih 10
  • Kadesta : sasih 11
  • Kasada : sasih 12

Pustaka

[uah | uah wit]
  1. Nyoman Adnyana, Kruna Wilangan, kaaksés 3 Oktober 2021