Kruna aran

Saking Wikipédia

Kruna aran utawi nomina inghih punika kelas kruna sané nganikayang aran saking jadma, genah, utawi samian aran miwah samian sané kaaranin. Kruna aran kakepah dados kalih inggih punika:[1]

  • Kruna Aran Sekala antuk paindikan sané prasida kauningin ngangggé panca indra (sekadi buku, potlot, tiuk, msl).
  • Kruna Aran Niskala antuk aran nganikayang indik wantah prasida saking manah (sekadi tresna, seneng, lila, msl).

Tiosan punika, soroh kruna puniki taler prasida kapupulang manados kruna aran kusus utawi aran raga (proper noun) miwah kruna aran ketah utawi aran soroh (common noun). Kruna aran raga punika kruna aran sané ngawakilin indik katentu (sekadi Bali utawi Wayan), asapunika kruna aran ketah wantah sawalik nyané, nganikayang indik kelas entitas (sekadi nusa utawi jadma).

Cecirén[uah | uah wit]

Kruna aran yéning manut cecirennnyane prasida kacingakin saking tigang sisi inggih punika, sisi semantis, sintaksis taler sisi wangunnyane[2]. Kruna aran punika yéning kacingakin saking kelas léksikal gramatikal ngelah ciri sekadi puniki:

  • artos kaaranan
  • wasa sambung sintaksis
  • wénten prasarana kusus antuk nganikayang artos katunggalan utawi artos kaakéhan

Yening kacingakin saking sisi semantis, kruna aran madué ceciren sakancan kruna sané maosang indik jadma, beburon miwah napi sané prasida kaaranin. Punika mawinan, kruna-kruna sakadi meong, jaran, bingin, guru, msl ngranjing kruna aran. Yening kacingakin saking sisi sintaktisnyane, kruna aran madué ceciren sakadi: Yening ring lengkara, sané predikatnyane marupa kruna kria, kruna aran ketah dados jejering lengkara, panandang lengkara, miwah dados palengkap. Yening rereh imbanyane ring lengkara Wayan malajah apang énggal dueg, kruna "wayan" punika ngranjing kruna aran sané madué kawigunan dados jejering lengkara. Kruna aran, ketahnyane kasarengin olih kawéntenan kruna kahanan yéning maosang indik lengkara. Kawéntenan kruna kahanan bisa manten langsung utawi wénten kruna panyambung "ane", minakadi buku daki, utawi buku ane daki.

Cara pawangunan kruna[uah | uah wit]

Saking pahan nyané, nomina prasida kakepah mawit morfologi kruna nyané manados nomina akah, sadrana, nénten tuunan, nomina tuunan maimbuhan, nomina tuunan maulang, miwah nomina majemuk taler jangkepan.

Nomina akah kadiri antuk satunggal morfém akah, sané maaksara asiki nganti akéh. Punika nomina tuunan maimbuhan kadiri saking morfem akah miwah afiks derivatif. Sekadi nomina jadma sané makarya utawi maparilaksana taler piranti antuk makarya, morfem prasida kawangun sekadi puniki: pe- + tani = petani (pakaryan), ma- + tani = matani (ngamargiang pakaryan). Nomina ring tingkat pinih duur punika nomina majemuk maartos aran mieah nomina maartosan aran, sekadi ibu + kota = ibu kota, miwah juru + tulis = juru tulis.

Pustaka[uah | uah wit]

  1. Putu Yuliastuti, Kruna Basa Bali, kaaksés 22 Agustus 2020
  2. Sulaga, I Nyoman, dkk (1996). Tata Baku Bahasa Bali. Denpasar: Pemerintah Provinsi Daérah Tingkat I Provinsi Bali. p. 223. ISBN 9794597031.